(Mt 5:17–18) 17 Nie sądźcie, że przyszedłem znieść Prawo albo Proroków. Nie przyszedłem znieść, ale wypełnić. 18 Zaprawdę bowiem powiadam wam: Dopóki niebo i ziemia nie przeminą, ani jedna jota, ani jedna kreska nie przeminie z prawa, aż wszystko się wypełni.

Zaprawdę — w ten sposób jest przetłumaczone słowo „amen” w polskich przekładach Biblii, w Nowym Testamencie, kiedy wypowiadał je Pan Jezus. Zawsze pojawia się na początku Jego wypowiedzi — a w Ewangelii według św. Jana zawsze podwójnie — dla podkreślenia, że to co za chwilę zostanie oznajmione, jest prawdziwe, pewne, godne zaufania. Zatem za każdym razem, kiedy Jezus mówił „amen, powiadam…” albo „amen, amen, powiadam…” zwracał uwagę słuchającym go, i znającym pismo Żydom, że to co mówi jest ważne, i że gwarantem tej prawdy jest sam Bóg (patrz część pierwsza artykułu):

(J 3:3) Odpowiedział mu Jezus: Zaprawdę, zaprawdę powiadam ci: Jeśli się ktoś nie narodzi na nowo, nie może ujrzeć królestwa Bożego.

Zaskoczeniem dla słuchaczy było zapewne to, że słowem „amen” Jezus zaczynał wypowiedź, a nie kończył — jak to było w zapisane w księgach Starego Testamentu:

(J 3:11) Zaprawdę, zaprawdę powiadam ci, że co wiemy, to mówimy, a co widzieliśmy, o tym świadczymy, ale nie przyjmujecie naszego świadectwa.

Niektórzy uważają, że to „amen” na początku wypowiedzi jest równoważne starotestamentowemu „tak mówi Pan” (Ross, 1991) — zwrot taki występuje w księgach proroków ponad 300 razy.

We wszystkich pozostałych miejsca w Nowym Testamencie, słowo „amen” nie jest tłumaczone. Kiedy Jezus uczył uczniów jak się modlić, na końcu modlitwy mamy „amen”:

(Mt 6:9–13) 9 Wy więc tak się módlcie: Ojcze nasz, który jesteś w niebie, niech będzie uświęcone twoje imię. (…) 13 I nie wystawiaj nas na pokusę, ale wybaw nas od złego; twoje bowiem jest królestwo, moc i chwała na wieki. Amen.

Zauważ, że ostatnie zdanie uzasadnia dlaczego właśnie takie, wymienione wcześniej prośby powinni kierować do Boga — i „amen” stoi bezpośrednio po stwierdzeniu (które już nie jest prośbą), że i królestwo, i moc, i chwała należą do Boga.


* * *
Paweł, w swoich listach, słowem „amen” kończył modlitwę lub błogosławieństwo, a więc „amen” używał Paweł jako potwierdzenia i zakończenia — prawdziwie, z pewnością, niech tak będzie — w zależności od kontekstu, np.:

(Rz 1:25) Oni to zamienili prawdę Bożą w kłamstwo i czcili stworzenie, i służyli jemu raczej niż Stwórcy, który jest błogosławiony na wieki. Amen.

(Ga 6:18) Łaska naszego Pana Jezusa Chrystusa niech będzie z waszym duchem, bracia. Amen.

(Ef 3:21) Jemu niech będzie chwała w kościele przez Chrystusa Jezusa po wszystkie pokolenia na wieki wieków. Amen.

(1 Tm 1:17) A Królowi wieków, nieśmiertelnemu, niewidzialnemu, jedynemu mądremu Bogu niech będzie cześć i chwała na wieki wieków. Amen.

Podobnie pisał Piotr:

(1 P 4:11) (…) aby we wszystkim był uwielbiony Bóg przez Jezusa Chrystusa. Jemu chwała i panowanie na wieki wieków. Amen.

czy Juda:

(Jud 25) Jedynemu mądremu Bogu, naszemu Zbawicielowi, niech będzie chwała i majestat, moc i władza, teraz i po wszystkie wieki. Amen.

Paweł przestrzega ponadto, że jeśli podczas spotkań chrześcijan, wypowiadane modlitwy czy dziękczynienia będą niezrozumiałe, to obecni nie potwierdzą ich swoim „amen”. Słowa tego nie należy zatem wypowiadać, jeśli słuchający nie rozumie o czym mowa:

(1 Kor 14:16) Jeśli bowiem będziesz błogosławił duchem, jakże ktoś spośród nieuczonych na twoje dziękczynienie odpowie „Amen”, skoro nie rozumie, co mówisz?

Słowo „amen” — a raczej jego zakres znaczeniowy — Paweł przypisuje Panu Jezusowi, jako temu w którym wypełnione są obietnice Boga, w sposób prawdziwy i pewny:

(2 Kor 1:19–20) 19 Ponieważ Syn Boży, Jezus Chrystus, który wśród was głoszony był przez nas, to znaczy przeze mnie, Sylwana i Tymoteusza, nie był „tak” i „nie”, lecz było w nim „tak”. 20 Ile jest bowiem obietnic Boga, w nim są „tak” i w nim są „Amen”, ku chwale Boga przez nas.

Ponadto wśród tytułów, którymi Pan Jezus Chrystus nazywa siebie na początku każdego z siedmiu listów do kościołów, pojawia się „Amen”, i to jako tytuł ostatni - Jan zapisał:

(Ap 2:1) Do anioła kościoła w Efezie napisz: To mówi ten, który trzyma siedem gwiazd w swojej prawej ręce, który się przechadza wśród siedmiu złotych świeczników:

(Ap 2:8) A do anioła kościoła w Smyrnie napisz: To mówi pierwszy i ostatni, który był umarły, a ożył:

(Ap 2:12) A do anioła kościoła w Pergamonie napisz: To mówi ten, który ma ostry miecz obosieczny.

(Ap 2:18) A do anioła kościoła w Tiatyrze napisz: To mówi Syn Boży, który ma oczy jak płomień ognia, a jego stopy podobne są do mosiądzu:

(Ap 3:1) A do anioła kościoła w Sardes napisz: To mówi ten, który ma siedem Duchów Boga i siedem gwiazd: (…)

(Ap 3:7) A do anioła kościoła w Filadelfii napisz: To mówi Święty, Prawdziwy, ten, który ma klucz Dawida, ten, który otwiera i nikt nie zamknie, zamyka i nikt nie otworzy.

(Ap 3:14) A do anioła kościoła w Laodycei napisz: To mówi Amen, świadek wierny i prawdziwy, początek stworzenia Bożego:

Znamienne jest, że w tym samym zdaniu Jezus mówi o sobie „Amen” (w sensie: pewny, godny zaufania, niezawodny), nazywa siebie świadkiem wiernym i prawdziwym (można by wręcz powiedzieć „świadkiem amen”), i początkiem stworzenia świata — w które zresztą wielu ludzi podających się za chrześcijan nie wierzy (zob. artykuł „Na początku…”). Znamienne jest, że mówi o sobie „Amen” do kościoła w Laodycei, który uważa się za tak bogaty, że niczego nie potrzebuje, a równocześnie przyprawia Jezusa o mdłości. I znamienne jest, że Pan Jezus w ten sposób nawiązuje do słów z księgi Izajasza, rozdział 65, werset 16, gdzie znajdujemy specjalny tytuł Boga — elohei amen — „Bóg prawdy” (zob. część pierwsza artykułu).

Postscriptum

Wszystkie cztery ewangelie kończą się słowem „Amen”. Księga Objawienia św. Jana kończy się słowem „Amen”, a zatem i cała Biblia kończy się słowem „Amen”. Jeśli przeczytałeś obie części tego artykułu, nie muszę już tutaj pisać co to znaczy, prawda?

Szanowni czytelnicy Do lektury kolejnych tekstów zapraszamy na naszą stronę pod adresem: jan1248.pl. Materiały, które znajdują się już na tym blogu, są dostępne również na nowej stronie, w dziale Artykuły.

• Ilustracja pochodzi z: The Illuminated Bible, containing the Old and New Testaments, translated out of the original tongues, and with the former translations diligently compared and revised . . . embellished with sixteen hundred historical engravings by J. A. Adams, more than fourteen hundred of which of which are from original designs by J. G. Chapman. New-York, Harper & Brothers, Publishers, 82 Cliff-Street, 1846.
• Wszystkie cytaty (chyba, że zaznaczono inaczej) pochodzą z tzw. Uwspółcześnionej Biblii Gdańskiej (2017). Pismo Święte. Stary i Nowy Testament, pilnie i wiernie przetłumaczone w 1632 roku z języka greckiego i hebrajskiego na język polski z uwspółcześnioną gramatyką i uaktualnionym słownictwem. Toruń: Fundacja Wrota Nadziei.
• Ewentualne odstępstwa od opublikowanego w UBG tekstu są niezamierzone i są jedynie wynikiem pomyłek podczas kopiowania lub redakcji tekstu w wersji elektronicznej.

Do poczytania

• Balz, H. R., & Schneider, G. (1990–). Exegetical dictionary of the New Testament. Grand Rapids, Mich.: Eerdmans.
• Barry, J. D., Bomar, D., Brown, D. R., Klippenstein, R., Mangum, D., Sinclair Wolcott, C., … Widder, W. (Eds.). (2016). In The Lexham Bible Dictionary. Bellingham, WA: Lexham Press.
• Linde, S. B. (1860). Słownik języka polskiego. T. 6, U-Z (Wyd. 2, popr. i pomn.). Lwów: Zakład Narodowy im. Ossolińskich.
• Louw, J. P., & Nida, E. A. (1996). Greek-English lexicon of the New Testament: based on semantic domains (electronic ed. of the 2nd edition.). New York: United Bible Societies.
• Ross, J. M. (1991). Amen. Expository Times, 102(6), 166-171.
• Thayer, J. H. (1889). A Greek-English lexicon of the New Testament: being Grimm’s Wilke's Clavis Novi Testamenti. New York: Harper & Brothers.

Amen — „słowo żydowskie osobliwe, albowiem zamyka w sobie i wiarę i nadzieję” (Linde, 1854). Co zatem znaczy to osobliwe słowo, powszechnie używane tak w osobistych modlitwach, jak i podczas spotkań rozmaitych wspólnot, czy wreszcie w języku potocznym? „Amen” pojawia się wielokrotnie w Biblii i ma o wiele głębsze znaczenie niż „kropka” na końcu pacierza albo emocjonalny wykrzyknik. Współcześnie biblijne „amen” przetłumaczylibyśmy: naprawdę, prawdziwie (zgodnie z prawdą), z pewnością / na pewno, niech tak będzie — w zależności od kontekstu. Jeżeli zaś weźmiemy pod uwagę hebrajski rdzeń językowy, słowo to niesie ze sobą jeszcze szerszy zakres znaczeniowy, a mianowicie: być solidnym, niezawodnym, niewzruszonym, pewnym, godnym zaufania, prawdziwym oraz wierzyć, ufać, a także brać na wychowanie, pielęgnować. W polskich przekładach Biblii mamy następujące tłumaczenia: w Starym Testamencie hebrajskie „amen” nie zostało przetłumaczone (poza jednym wyjątkiem); w Nowym Testamencie — amen (a więc znów nie tłumaczone hebrajskie „amen”, tym razem zapisane po grecku) lub zaprawdę.

Prześledźmy zatem w jakich okolicznościach pojawia się „amen” w Starym Testamencie. Pierwszy raz „amen” — i to od razu „podwójnie” — pojawia się w Biblii w poważnym kontekście, w sprawie dotyczącej podejrzenia o cudzołóstwo:

(Lb 5:18–22) 18 Potem kapłan postawi kobietę przed PANEM, odkryje jej głowę i położy na jej rękach ofiarę pamięci, czyli ofiarę podejrzenia. Kapłan zaś będzie miał w ręku wodę gorzką, niosącą przekleństwa. 19 kapłan zaprzysięgnie ją, i powie do kobiety: Jeśli nie położył się z tobą inny mężczyzna i jeśli nie dopuściłaś się grzechu nieczystości wobec swego męża, to bądź nietknięta przez tę wodę gorzką niosącą przekleństwa; 20 Jeśli jednak byłaś niewierna swemu mężowi i stałaś się nieczysta, ponieważ oprócz twego męża obcował z tobą inny mężczyzna; 21 Wtedy kapłan zaprzysięgnie tę kobietę przysięgą przekleństwa i powie do niej: Niech PAN uczyni cię przekleństwem i klątwą wśród twego ludu, gdy PAN sprawi, że twoje biodro zwiotczeje i twoje łono spuchnie. 22 Niech ta woda niosąca przekleństwo przeniknie twoje wnętrzności, aby spuchło twoje łono i zwiotczało twoje biodro. I odpowie kobieta: Amen, amen.

Dwa razy powtórzone „amen” oznacza tutaj uroczyste potwierdzenie słów kapłana i wyrażenie zgody na to, aby „woda niosąca przekleństwo” wyjawiła prawdę (i ewentualnie „wykonała” wyrok). Rzecz jest zatem naprawdę poważna.


* * *
Kolejny raz „amen”, jako odpowiedź Izraela na słowa Lewitów, mamy w 27 rozdziale Księgi Powtórzonego Prawa:

(Pwt 27:14–26) 14 I odezwą się Lewici, i przemówią donośnym głosem do wszystkich mężczyzn Izraela: 15 Przeklęty człowiek, który wykona wyrzeźbiony lub odlewany posąg — obrzydliwość dla PANA, dzieło rąk rzemieślnika, i postawi w ukrytym miejscu. A cały lud odpowie: Amen. (…) 26 Przeklęty, kto nie trwa w wypełnianiu słów tego prawa. A cały lud powie: Amen.

Odpowiedź dotyczyła 12 przekleństw, które spadną na każdego, kto nie wypełnia i nie przestrzega przykazań i ustaw Boga — „amen” po każdym przekleństwie, oznaczało uroczystą zgodę i akceptację całego zgromadzenia Izraela. Zatem znów bardzo poważna kwestia.

I jeszcze raz, w podobnym znaczeniu — i znów w poważnej sprawie — w księdze Nehemiasza czytamy:

(Ne 5:9–13) 9 Ponadto powiedziałem: Nie jest dobre to, co czynicie. Czy nie powinniście kroczyć w bojaźni naszego Boga, by uniknąć zhańbienia od pogan, naszych wrogów? 10 Także ja i moi bracia oraz moi słudzy pożyczyliśmy im pieniądze i zboże. Porzućmy, proszę, tę lichwę. 11 Zwróćcie im, proszę, ich pole, winnice, oliwniki i domy oraz setną część pieniędzy, zboża, wina i oliwy, którą od nich pobieracie. 12 Wtedy odpowiedzieli: Zwrócimy i nie będziemy domagać się niczego od nich. Uczynimy tak, jak ty powiedziałeś. Wezwałem więc kapłanów i kazałem przysiąc wierzycielom, że postąpią według tej obietnicy. 13 Potem wytrząsnąłem swoje zanadrze i powiedziałem: Tak niech Bóg wytrząśnie każdego z jego domu i z owocu jego pracy, kto nie dotrzyma tej obietnicy. Niech tak będzie wytrząśnięty i ogołocony. I całe zgromadzenie powiedziało: Amen. (…)

Dwa rozdziały dalej, w księdze Nehemiasza, mamy opis uroczystego zgromadzenia, podczas którego Ezdrasz czytał ludowi Prawo Mojżesza, który to lud pilnie się wsłuchiwał w czytane Prawo, i na błogosławieństwo wypowiedziane przez Ezdrasza odpowiedział podwójnym „amen”, potwierdzając jego słowa:

(Ne 8:5–6) 5 Ezdrasz otworzył księgę na oczach całego ludu — gdyż stał wyżej niż on — a gdy ją otworzył, cały lud powstał. 6 I Ezdrasz błogosławił PANU, wielkiemu Bogu, a cały lud, podnosząc ręce, odpowiadał: Amen! Amen! Potem skłonili głowy i oddali pokłon PANU, padając twarzą ku ziemi.

W podobnym znaczeniu, jako potwierdzenie i zakończenie wypowiedzianych/wyśpiewanych modlitw występuje słowo „amen” w psalmach kończących poszczególne księgi (zbiory) psalmów:

(Ps 41:13) Błogosławiony PAN, Bóg Izraela, od wieków aż na wieki. Amen, amen.

(Ps 72:19) I błogosławione na wieki jego chwalebne imię; niech cała ziemia będzie napełniona jego chwałą. Amen, amen.

(Ps 89:52) Błogosławiony niech będzie PAN na wieki. Amen, amen.

(Ps 106:48) Błogosławiony PAN, Bóg Izraela, od wieków na wieki; niech cały lud powie: Amen. Alleluja.

Z kolei w 1 Księdze Królewskiej czytamy, że Benajasz na polecenie króla Dawida, którym to poleceniem Dawid ustanowił swojego syna Salomona królem, odpowiedział „amen” — niech tak będzie — i tekst Biblii wyjaśnia, że to „amen” równocześnie jest prośbą/życzeniem, aby sam Bóg to potwierdził swoim słowem (podaję dodatkowo werset 36 według Biblii Króla Jakuba, w języku angielskim, gdzie interpunkcja jest lepsza):

(1 Krl 1:33–36) 33 A król powiedział im: Weźcie ze sobą sługi waszego pana, wsadźcie mego syna Salomona na moją mulicę i sprowadźcie go do Gichonu. 34 A tam niech kapłan Sadok i prorok Natan namaszczą go na króla nad Izraelem. Następnie zadmijcie w trąbę i powiedzcie: Niech żyje król Salomon! 35 Potem pójdziecie za nim, a on przyjdzie i zasiądzie na moim tronie, i będzie królował na moje miejsce. Jego bowiem ustanowiłem wodzem nad Izraelem i nad Judą. 36 Benajasz, syn Jehojady, odpowiedział królowi: Amen. Niech to stwierdzi PAN, Bóg mego pana, króla.

(1 Kings 1:36 KJV 1900) And Benaiah the son of Jehoiada answered the king, and said, Amen: the Lord God of my lord the king say so too.

I wreszcie w Księdze Izajasza mamy przedziwne „amen” jako tytuł/określenie samego Boga:

(Iz 65:16) Ten, który będzie sobie błogosławił na ziemi, będzie sobie błogosławił w Bogu prawdziwym [hebr. elohei amen], a kto będzie przysięgał na ziemi, będzie przysięgał na Boga prawdziwego [hebr. elohei amen], bo dawne uciski pójdą w zapomnienie i będą zakryte przed moimi oczami.

(Is 65:16 KJV 1900) That he who blesseth himself in the earth shall bless himself in the God of truth; And he that sweareth in the earth shall swear by the God of truth; (…)

Zatem według znaczenia słowa „amen” mamy tutaj Boga opisanego jako „Bóg solidny”, „Bóg niezawodny”, „Bóg pewny”, „Bóg prawdziwy”. Ale ponieważ słowo „amen” w tym zdaniu pełni rolę rzeczownika, Biblia Króla Jakuba lepiej oddaje zestawienie „Bóg amen” — „Bóg prawdy”.

(część 2 tutaj)

• Ilustracja pochodzi z: The Illuminated Bible, containing the Old and New Testaments, translated out of the original tongues, and with the former translations diligently compared and revised . . . embellished with sixteen hundred historical engravings by J. A. Adams, more than fourteen hundred of which of which are from original designs by J. G. Chapman. New-York, Harper & Brothers, Publishers, 82 Cliff-Street, 1846.
• Wszystkie cytaty (chyba, że zaznaczono inaczej) pochodzą z tzw. Uwspółcześnionej Biblii Gdańskiej (2017). Pismo Święte. Stary i Nowy Testament, pilnie i wiernie przetłumaczone w 1632 roku z języka greckiego i hebrajskiego na język polski z uwspółcześnioną gramatyką i uaktualnionym słownictwem. Toruń: Fundacja Wrota Nadziei.
• Cytaty oznaczone (KJV 1900) pochodzą z The Holy Bible: King James Version. (2009). (Electronic Edition of the 1900 Authorized Version). Bellingham, WA: Logos Research Systems, Inc.
• Ewentualne odstępstwa od opublikowanego w UBG i KJV tekstu są niezamierzone i są jedynie wynikiem pomyłek podczas kopiowania lub redakcji tekstu w wersji elektronicznej.

Do poczytania

• Clines, D. J. A. (Ed.). (1993–2011). The Dictionary of Classical Hebrew (Vol. I–VIII). Sheffield, England: Sheffield Academic Press; Sheffield Phoenix Press.
• Faro, I. S. (2016). Amen. In J. D. Barry, D. Bomar, D. R. Brown, R. Klippenstein, D. Mangum, C. Sinclair Wolcott, … W. Widder (Eds.), The Lexham Bible Dictionary. Bellingham, WA: Lexham Press.
• Köhler, L., Baumgartner, W., & Stamm, J. J. (2008). Wielki słownik hebrajsko-polski i aramejsko-polski Starego Testamentu. T. 1, Słownik hebrajsko-polski (K. Madaj & i inni, Trans. P. Dec Ed.). Warszawa: Oficyna Wydawnicza „Vocatio”.
• Linde, S. B. (1854). Słownik języka polskiego. T. 1, A-F  (wyd. 2, popr. i pomn.). Lwów: Zakład Narodowy im. Ossolińskich.
• Swanson, J. (1997). Dictionary of Biblical Languages with Semantic Domains : Hebrew (Old Testament) (electronic ed.). Oak Harbor: Logos Research Systems, Inc.

„Na początku Bóg stworzył niebo i ziemię”. Kiedy otwierasz Biblię, masz przed sobą książkę, która zaczyna się od prostego i krótkiego stwierdzenia: Bóg stworzył wszystko co nas otacza. Zgadzasz się, że tak było, czy uważasz że to tylko mit z zamierzchłych czasów ludzkości, zmyślona legenda?

Jeśli nie masz nic wspólnego z chrześcijaństwem i uważasz, że to jakaś „religijna bajka”, zajrzyj, proszę, do pierwszej części tego artykułu (Na początku... cz. 1). Jeśli natomiast utrzymujesz, że jesteś chrześcijaninem, ale twierdzisz, że w zasadzie pierwszy wiersz w Biblii nie jest prawdą, bo kiedyś ludzie wierzyli, że Bóg stworzył świat w sześć dni, bo nie byli wykształceni, nie znali fizyki, astronomii, ani biologii, ani… nie rozumieli praw rządzących przyrodą, nie doszli jeszcze do modelu wielkiego wybuchu ani teorii ewolucji — mam dla Ciebie złe wieści. Po pierwsze, czynisz z Boga kłamcę, a po drugie możesz swoją Biblię (jeśli masz jakąś) wyrzucić, bo i tak nie wierzysz w to, co jest w niej napisane. Uważasz, że przesadziłem? Nie mam prawa tak twierdzić? Poczułeś się urażony?

Weź do ręki Biblię (albo poszukaj w internecie, tekst Biblii jest za darmo na wielu stronach) i sprawdź sam. W całej Biblii, od Księgi Rodzaju po Apokalipsę, znajdziesz wersety jasno mówiące, że Bóg stworzył świat i człowieka.

Zacznij od Księgi Rodzaju (pominąłem celowo pierwsze dwa rozdziały mówiące o stworzeniu — skoro uznajesz je za mit, to nie będą dobrym argumentem):

(Rdz 2:4) Takie są dzieje stworzenia niebios i ziemi w dniu, w którym PAN Bóg uczynił ziemię i niebiosa;

(Rdz 5:1) To jest księga rodu Adama. W dniu, w którym Bóg stworzył człowieka, uczynił go na podobieństwo Boga.

Ale to są opisy, które przypisują Bogu stworzenie — możesz argumentować — tego Bóg nie mówi o sobie. Ok, to zobacz co jest w kolejnym rozdziale:

(Rdz 6:7) I PAN powiedział: Zgładzę z powierzchni ziemi człowieka, którego stworzyłem, zarówno człowieka, jak i bydło, zwierzęta pełzające i ptactwo niebieskie, bo żałuję, że ich uczyniłem.

Dalej się nie zgadzasz? To wykreśl ten werset ze swojej Biblii, śmiało! Przecież stworzenie świata w taki sposób jaki podaje Biblia to legenda. Bóg nie wiedział co mówi?

Otwórz teraz Księgę Wyjścia. W samym „środku” Dziesięciu Przykazań jest napisane:

(Wj 20:11) PAN bowiem przez sześć dni stworzył niebo i ziemię, morze i wszystko, co jest w nich, a siódmego dnia odpoczął. (…)

Proszę bardzo, ten fragment też wykreśl ze swojej Biblii. Świat przecież powstał dzięki ewolucji. A może już wcześniej wykreśliłeś jakieś przykazanie? Skoro tak, to jeszcze jedno wyrzucone zdanie nie zrobi różnicy, prawda? Ale tu jest jeszcze poważniejsza sprawa: wiesz kto zapisał na tablicach kamiennych słowa Boga skierowane do Izraela na górze Synaj? Mojżesz? To zobacz:

(Pwt 5:22) Te słowa wypowiedział PAN do całego waszego zgromadzenia na górze spośród ognia, obłoku i ciemności donośnym głosem. I nic nie dodał. Potem napisał je na dwóch tablicach kamiennych i dał mi je.

(Pwt 9:10) Wtedy PAN dał mi dwie kamienne tablice zapisane palcem Boga, na których były wszystkie te słowa, które PAN powiedział wam na górze spośród ognia, w dniu waszego zgromadzenia.

(Pwt 10:1-2, 4) 1 W tym czasie PAN powiedział do mnie: Wyciosaj sobie dwie tablice kamienne podobne do pierwszych i wstąp do mnie na górę; (…) 2 A napiszę na tych tablicach słowa, które były na pierwszych tablicach, które rozbiłeś; (…) 4 I PAN napisał na tych tablicach takie pismo jak poprzednio, dziesięć przykazań, które PAN wypowiedział do was na górze spośród ognia w dniu zgromadzenia. I dał mi je PAN.

Jak widzisz, nie możesz uważać się za chrześcijanina i jednocześnie nie wierzyć w fakt stworzenia świata przez Boga, gdyż w ten sposób nazywasz Boga kłamcą.


* * *
Ale zobaczmy jeszcze kolejne fragmenty:

(2 Krl 19:15) I Ezechiasz modlił się przed PANEM, mówiąc: PANIE, Boże Izraela, który zasiadasz pomiędzy cherubinami, ty jedynie jesteś Bogiem wszystkich królestw ziemi. Ty stworzyłeś niebo i ziemię.

(Ne 9:6) Ty, ty jedynie jesteś PANEM. Ty uczyniłeś niebiosa, niebiosa niebios i całe ich wojsko, ziemię i wszystko, co jest na niej, morza i wszystko, co w nich jest, ty też utrzymujesz to wszystko; a wojska niebios oddają tobie pokłon.

Czyżby oni nie wiedzieli co mówią? To tylko taka przenośnia literacka? Odpowiedź Boga pod koniec Księgi Hioba to również tylko poezja?

(Hi 38:1–11) 1 Potem PAN odpowiedział Hiobowi spośród wichru: (…) 4 Gdzie byłeś, kiedy zakładałem fundamenty ziemi? Powiedz, jeśli masz tę wiedzę. 5 Kto określił jej rozmiary? Czy wiesz? Kto rozciągnął nad nią sznur? 6 Na czym są oparte jej podstawy? Kto położył jej kamień węgielny; 7 Gdy gwiazdy poranne razem śpiewały i radowali się wszyscy synowie Boży? 8 Kto zamknął bramą morze, gdy się wyrywało jakby wychodzące z łona? 9 Gdy chmurę uczyniłem jego szatą, a ciemność jego pieluszkami; 10 Gdy ustanowiłem o nim swój dekret i poustawiałem rygle i bramy; 11 I powiedziałem: Dotąd dojdziesz, a nie dalej; tu położysz swe nadęte fale.

No to teraz kilka wersetów z Księgi Psalmów:

(Ps 33:6) Słowem PANA zostały uczynione niebiosa i tchnieniem jego ust wszystkie ich zastępy.

(Ps 90:2) Zanim zrodziły się góry, zanim ukształtowałeś ziemię i świat, od wieków na wieki ty jesteś Bogiem.

(Ps 115:15) Błogosławieni jesteście przez PANA, który stworzył niebo i ziemię.

(Ps 121:2) Moja pomoc jest od PANA, który stworzył niebo i ziemię.

(Ps 124:8) Nasza pomoc jest w imieniu PANA, który stworzył niebo i ziemię.

(Ps 134:3) Niech cię błogosławi z Syjonu PAN, który stworzył niebo i ziemię.

(Ps 146:5–6) 5 Błogosławiony ten, kogo pomocą jest Bóg Jakuba, kto nadzieję pokłada w PANU, jego Bogu; 6 Który uczynił niebo i ziemię, morze i wszystko, co w nich jest; (…)

Mało? To może prorocy:

(Iz 40:26) Podnieście w górę swoje oczy i patrzcie: Kto stworzył te rzeczy? Ten, kto wyprowadza ich zastępy według liczby i to wszystko po imieniu nazywa, według ogromu jego siły i wielkiej potęgi, tak że ani jedna z nich nie zginie?

(Iz 42:5) Tak mówi Bóg, PAN, który stworzył niebiosa i je rozpostarł; który rozszerzył ziemię i to, co się z niej rodzi; który daje tchnienie ludziom mieszkającym na niej i ducha tym, co po niej chodzą.

(Iz 45:12) Ja uczyniłem ziemię i stworzyłem na niej człowieka. To ja — moje ręce rozciągnęły niebiosa i całemu ich zastępowi rozkazuję.

(Jr 32:17) Ach, Panie BOŻE! Oto uczyniłeś niebo i ziemię swoją wielką mocą i wyciągniętym ramieniem i nie ma dla ciebie rzeczy zbyt trudnej.

(Jr 51:15) On uczynił ziemię swoją mocą, utwierdził świat swoją mądrością i rozpostarł niebiosa swoją roztropnością.

(Jon 1:9) Odpowiedział im: Jestem Hebrajczykiem i boję się PANA, Boga nieba, który stworzył morze i ziemię.

* * *
„Na początku Bóg stworzył niebo i ziemię” — prawda czy mit? A może nie ma sensu się tym zajmować? Może wystarczą nam cztery „ewangelie” w Nowym Testamencie i nauka Jezusa?

(J 5:46–47) 46 Bo gdybyście wierzyli Mojżeszowi, wierzylibyście i mnie, gdyż on pisał o mnie. 47 Jeśli jednak nie wierzycie jego pismom, jakże uwierzycie moim słowom?

Zastanów się nad tym, co powiedział Jezus, to ważne. Jeśli nie wierzysz w to, co jest napisane w pierwszych pięciu księgach Biblii, które spisał Mojżesz, będziesz miał poważne trudności, żeby uwierzyć i w to, co powiedział osobiście Pan Jezus Chrystus.

Czytaj dalej. Czy kiedy pierwsi chrześcijanie się modlili, nie wiedzieli co mówią o Bogu, byli w błędzie przypisując mu akt stworzenia?

(Dz 4:24) A gdy oni to usłyszeli, jednomyślnie podnieśli swój głos do Boga i powiedzieli: Panie, ty jesteś Bogiem, który uczynił niebo, ziemię, morze i wszystko, co w nich jest;

A Szczepan?

(Dz 7:49–50) 49 Niebo jest moim tronem, a ziemia podnóżkiem moich stóp. Jakiż dom mi zbudujecie, mówi Pan, albo gdzie jest miejsce mego odpoczynku? 50 Czy tego wszystkiego nie uczyniła moja ręka?

A co o stworzeniu mówił Paweł?

(Dz 14:15) (…) Głosimy wam, abyście się odwrócili od tych marności do Boga żywego, który stworzył niebo, ziemię, morze i wszystko, co się w nich znajduje.

(Dz 17:24) Bóg, który stworzył świat i wszystko na nim, ten, który jest Panem nieba i ziemi, nie mieszka w świątyniach zbudowanych ręką.

(Rz 1:19–25) 19 Ponieważ to, co można wiedzieć o Bogu, jest dla nich jawne, gdyż Bóg im to objawił. 20 To bowiem, co niewidzialne, to znaczy jego wieczna moc i bóstwo, są widzialne od stworzenia świata przez to, co stworzone, po to, aby oni byli bez wymówki. 21 Dlatego że poznawszy Boga, nie chwalili go jako Boga ani mu nie dziękowali, lecz znikczemnieli w swoich myślach i zaćmiło się ich bezrozumne serce. 22 Podając się za mądrych, zgłupieli; 23 I zamienili chwałę niezniszczalnego Boga na podobieństwo obrazu zniszczalnego człowieka, ptaków, czworonożnych zwierząt i gadów. 24 Dlatego też Bóg wydał ich nieczystości przez pożądliwości ich serc, aby hańbili swoje ciała między sobą. 25 Oni to zamienili prawdę Bożą w kłamstwo i czcili stworzenie, i służyli jemu raczej niż Stwórcy, który jest błogosławiony na wieki. Amen.

(Kol 1:16) Przez niego bowiem wszystko zostało stworzone, to, co w niebie i to, co na ziemi, to, co widzialne i co niewidzialne, czy trony, czy panowania, czy zwierzchności, czy władze. Wszystko przez niego i dla niego zostało stworzone.

Może wreszcie Jan, który otrzymał specjalne objawienie, zapisał coś innego?

(Ap 4:11) Godzien jesteś, Panie, wziąć chwałę i cześć, i moc, ponieważ ty stworzyłeś wszystko i z twojej woli trwa i zostało stworzone.

(Ap 10:6–7) 6 I przysiągł na tego, który żyje na wieki wieków, który stworzył niebo i to, co w nim jest, i ziemię i to, co na niej, i morze, i to, co w nim, że czasu już nie będzie; 7 Lecz w dniach głosu siódmego anioła, gdy zacznie trąbić, dokona się tajemnica Boga, jak to oznajmił swoim sługom, prorokom.

(Ap 14:6–7) 6 I zobaczyłem innego anioła lecącego środkiem nieba, który miał ewangelię wieczną, aby ją zwiastować mieszkańcom ziemi, wszystkim narodom, plemionom, językom i ludom; 7 Mówiącego donośnym głosem: Bójcie się Boga i oddajcie mu chwałę, bo przyszła godzina jego sądu. Oddajcie pokłon temu, który stworzył niebo i ziemię, morze i źródła wód.

Myślę, że nie ma tu już nic więcej do dodania. Biblia mówi sama za siebie.

Szanowni czytelnicy Do lektury kolejnych tekstów zapraszamy na naszą stronę pod adresem: jan1248.pl. Materiały, które znajdują się już na tym blogu, są dostępne również na nowej stronie, w dziale Artykuły.

• Ilustracja pochodzi z: The Illuminated Bible, containing the Old and New Testaments, translated out of the original tongues, and with the former translations diligently compared and revised . . . embellished with sixteen hundred historical engravings by J. A. Adams, more than fourteen hundred of which of which are from original designs by J. G. Chapman. New-York, Harper & Brothers, Publishers, 82 Cliff-Street, 1846.
• Wszystkie cytaty pochodzą z tzw. Uwspółcześnionej Biblii Gdańskiej (2017). Pismo Święte. Stary i Nowy Testament, pilnie i wiernie przetłumaczone w 1632 roku z języka greckiego i hebrajskiego na język polski z uwspółcześnioną gramatyką i uaktualnionym słownictwem. Toruń: Fundacja Wrota Nadziei.
• Ewentualne odstępstwa od opublikowanego w UBG tekstu są niezamierzone i są jedynie wynikiem pomyłek podczas kopiowania lub redakcji tekstu w wersji elektronicznej.

„Na początku Bóg stworzył niebo i ziemię” — rozdział 1, werset 1 Pierwszej Księgi Mojżeszowej zwanej Księgą Rodzaju — jest jedyną rozsądną wypowiedzią dotyczącą pochodzenia świata takiego, jaki znamy. Mało tego, to krótkie zdanie stoi w sprzeczności zarówno ze współczesnymi teoriami naukowymi dotyczącymi pojawienia się i ewolucji wszechświata (zob. pierwszą część tego artykułu), jak i z większością ważnych prądów filozoficznych i filozoficzno-religijnych. Nie można (uczciwie) utrzymywać, że twierdzenia Biblii są prawdziwe i równocześnie, że główne, podstawowe twierdzenia wielu filozofii są prawdziwe. Nie wierzysz? No to sprawdźmy.

Agnostycyzm — nie wiemy czy Bóg jest czy go nie ma, a człowiek z racji ograniczenia swojego umysłu nie jest w stanie się tego dowiedzieć. A w Biblii czytamy: „Na początku Bóg stworzył niebo i ziemię” — Bóg objawił się człowiekowi przez to, co stworzył.
Ateizm — mówiąc w skrócie: nie ma Boga. A dla autora pierwszego zdania w Biblii jest oczywiste, że Bóg jest. Nie poddaje on tego stwierdzenia ani dyskusji, ani jakimkolwiek wątpliwościom.
Dualizm — dwa równorzędnie istniejące od zawsze elementy, dobro i zło, będące ze sobą w konflikcie i równocześnie w harmonii, są podstawą świata. A z pierwszego zdania Biblii dowiadujemy się, że Bóg sam jeden stworzył świat.
Humanizm — ludzkość, a nie Bóg, jest w centrum wszechświata, przeznaczenie człowieka jest całkowicie tylko w jego rękach. A z Biblii wiemy, że w centrum jest Bóg.
Materializm — świat składa się tylko z rzeczy materialnych i nie istnieje nic więcej. A z Biblii jasno wynika, że na początku był Bóg, który stworzył świat materialny.
Naturalizm — istnieje tylko naturalny świat ograniczony prawami przyrody, rzeczywistość niematerialna nie istnieje w ogóle albo jest sprowadzalna do natury. A Biblia mówi, że jest Bóg i jest świat naturalny, który miał swój początek.
Panteizm — Bóg i świat to jedno (w bardzo dużym skrócie). A pierwszy werset Biblii informuje, że Bóg i świat to nie jest to samo.
Politeizm — jest wielu różnych bogów. A w Biblii czytamy, że jest jeden Bóg, który stworzył wszystko — „Na początku Bóg stworzył niebo i ziemię”.

Wymieniłem, jak sądzę najważniejsze nurty myśli filozoficzno-religijnej, które obecnie mają największy wpływ na światopogląd współczesnego człowieka i zajmują znaczącą pozycję w edukacji, tak w szkołach podstawowych jak i na uniwersytetach. Problem w tym, że jeśli przyjmujesz za prawdziwe podstawy tych filozofii, twierdzenia i (daleko idące) wnioski z nich wynikające, to jednocześnie odrzucasz prawdziwość słów zapisanych w Biblii. Nie da się tego pogodzić. Musisz wybrać.


* * *
I jeszcze jedno. Już dwa tysiące lat temu Paweł ostrzegał chrześcijan mieszkających w Kolosach (miasto położone w południowo-zachodniej części obecnej Turcji, ok. 170 km na wschód od Efezu), żeby strzegli się filozofii i próżnej myśli ludzkiej, zbudowanej na błędnych podstawach:

(Kol 2:8) Uważajcie, żeby was ktoś nie obrócił na własną korzyść przez filozofię i próżne oszustwo, oparte na ludzkiej tradycji, na żywiołach świata, a nie na Chrystusie.

(Col 2:8 KJV 1900) Beware lest any man spoil you through philosophy and vain deceit, after the tradition of men, after the rudiments of the world, and not after Christ.

Jedyny werset w Biblii, w którym pojawia się termin „filozofia” — mądrość ludzka — przestrzega, że jeżeli taką filozofię zaakceptujesz, to skutek tego Paweł porównuje do sytuacji, która często zdarza się podczas wojny: możesz zostać złupiony przez wroga i uprowadzony w niewolę (wskazuje na to użyte tutaj greckie słowo sylagogeo, które oznacza dosłownie ‘ograbić’ lub ‘uprowadzać do niewoli jako łup/jeńca’; w języku ang. ‘spoil’). Zastanów się nad tym.

(część 3 tutaj)

• Ilustracja pochodzi z: The Illuminated Bible, containing the Old and New Testaments, translated out of the original tongues, and with the former translations diligently compared and revised . . . embellished with sixteen hundred historical engravings by J. A. Adams, more than fourteen hundred of which of which are from original designs by J. G. Chapman. New-York, Harper & Brothers, Publishers, 82 Cliff-Street, 1846.
• Wszystkie cytaty (chyba, że zaznaczono inaczej) pochodzą z tzw. Uwspółcześnionej Biblii Gdańskiej (2017). Pismo Święte. Stary i Nowy Testament, pilnie i wiernie przetłumaczone w 1632 roku z języka greckiego i hebrajskiego na język polski z uwspółcześnioną gramatyką i uaktualnionym słownictwem. Toruń: Fundacja Wrota Nadziei.
• Cytaty oznaczone (KJV 1900) pochodzą z The Holy Bible: King James Version. (2009). (Electronic Edition of the 1900 Authorized Version). Bellingham, WA: Logos Research Systems, Inc.
• Ewentualne odstępstwa od opublikowanego w UBG i KJV tekstu są niezamierzone i są jedynie wynikiem pomyłek podczas kopiowania lub redakcji tekstu w wersji elektronicznej.

Do poczytania

• Abramowiczówna, Z. (1965). Słownik grecko-polski. T. 4, Π-Ω. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
• Borchert, D. M. (2006). Encyclopedia of philosophy (2nd ed.). Detroit: Thomson Gale/Macmillan Reference USA.
• Horowitz, M. C. (2005). New dictionary of the history of ideas. Detroit - New York: Charles Scribner’s Sons.
• Liddell, H. G., Scott, R., Jones, H. S., & McKenzie, R. (1996). A Greek-English lexicon. Oxford: Clarendon Press.
• Louw, J. P., & Nida, E. A. (1996). Greek-English lexicon of the New Testament: based on semantic domains. New York: United Bible Societies.
• Popowski, R. (1997). Wielki słownik grecko-polski Nowego Testamentu. Wydanie z pełną lokalizacją greckich haseł, kluczem polsko-greckim oraz indeksem form czasownikowych (wyd. 3). Warszawa: „Vocatio”.

„Na początku Bóg stworzył niebo i ziemię”. Tak brzmi pierwsze zdanie w każdej Biblii, którą weźmiesz do ręki. Tak więc kiedy otwierasz Biblię, masz przed sobą książkę, która zaczyna się od prostego i krótkiego stwierdzenia: Bóg stworzył wszystko co nas otacza. Kropka. Zgadzasz się, że tak było, czy uważasz że to tylko bajka? A może echo jakiegoś mitu z zamierzchłych czasów ludzkości? Albo wyjaśnienie istnienia świata dla ludzi niewykształconych, którzy nie rozumieją osiągnięć nauki? A jaka będzie Twoja odpowiedź, jeśli zadam to pytanie inaczej: „Na początku Bóg stworzył niebo i ziemię” — to prawda czy kłamstwo? Prawda czy kłamstwo?

Niezależnie od tego jaka padła odpowiedź, zastanów się chwilę i pomyśl. Świat (wszechświat, kosmos) istnieje albo nie istnieje. Nie ma trzeciej opcji, zgadza się? Jeśli świat istnieje, to albo istnieje od zawsze, albo kiedyś go nie było, więc miał początek. Tak? Jeśli zatem uważasz, że świat istnieje od zawsze, to masz problem, bo gdyby tak było, to zgodnie z drugą zasadą termodynamiki byłby już od dawna „jednorodną szarą masą” o równo rozłożonej temperaturze. Jeśli zaś uważasz, że świat miał początek, to znów masz dwie opcje. Albo przyjąć („na wiarę”) za współczesną nauką, że świat powstał samoistnie i ewoluuje sam zgodnie z teorią tzw. wielkiego wybuchu, który miał miejsce dawno, dawno, bardzo dawno temu — ale wtedy znów masz problem, bo ta teoria przeczy pierwszej zasadzie termodynamiki (i nie jest to jedyny problem, jaki mają zwolennicy tego modelu ewolucji wszechświata… stąd tyle rozmaitych wersji tego modelu). Ale naukowcy przecież twierdzą, że znane dziś zasady termodynamiki (i inne prawa fizyki) „wtedy” nie działały. To bardzo wygodne oświadczenie, prawda? Bo gdyby działały to musieliby przyznać, że cała ta teoria — która w rzeczywistości mówi, że „wszystko powstało z niczego” — jest nic nie warta… Zauważ, że o ile zasady termodynamiki można potwierdzić eksperymentalnie, to teorii wielkiego wybuchu — nie można. Mógłbyś argumentować, że model wielkiego wybuchu może nie jest doskonały i trzeba go „dopracować”, ale to najlepsze wyjaśnienie istnienia świata jakie mamy i dlatego… Stop, stop, stop. A co z drugą opcją początku świata? Wielki wybuch albo: „Na początku Bóg stworzył niebo i ziemię”. W siedmiu prostych słowach ujęta istota rzeczy — Bóg stworzył świat: czas, przestrzeń i materię. Nieprawda? A może problem z zaakceptowaniem takiego stwierdzenia leży całkiem w innym miejscu? Może słowo „Bóg” wywołuje panikę? Pomyśl nad tym chwilę.

Dobrze, zostaje jeszcze druga możliwość wymieniona na początku tego akapitu: świat nie istnieje. No cóż, jeżeli uważasz, że świat tak naprawdę nie istnieje, to nie masz problemu… w zasadzie nie masz żadnych problemów. Skoro to, co nas otacza, to tylko urojenie, sen, czy złudzenie, to nie masz żadnych prawdziwych zmartwień ani zdroworozsądkowych ograniczeń — wyskocz z 30 piętra z parasolem, obrabuj bank i jedź do Vegas, obetnij sobie dłoń i biegaj za nią po mieszkaniu, wepchnij staruszkę pod tramwaj — proszę bardzo. Spróbuj takich rzeczy, a szybko się zorientujesz (jeśli zdążysz), że świat to nie ułuda — skończysz w grobie, w więzieniu lub, przy odrobinie szczęścia, w zakładzie dla obłąkanych. Ale skoro świat nie istnieje, to w sumie wszystko jedno, prawda?


* * *
Rozdział 1, werset 1 Pierwszej Księgi Mojżeszowej zwanej Księgą Rodzaju — „Na początku Bóg stworzył niebo i ziemię” — jest jedyną rozsądną wypowiedzią dotyczącą istnienia świata takiego, jaki znamy. Możesz się oczywiście nie zgodzić utrzymując, że powyższa argumentacja co najwyżej logicznie wskazuje na jakąś nieznaną moc czy tajemniczego „kreatora”. Ale właśnie dlatego napisałem z rozmysłem, że Biblia podaje jedyną rozsądną odpowiedź (a przy okazji, sprawdź sam co mówią o powstaniu świata inne księgi i tradycje różnych religii, bo ich streszczenie przekracza ramy tego krótkiego teksu) — co więcej, Biblia mówi jak świat (i człowiek) został stworzony, kim jest Stworzyciel, jaki on jest, jakie miał i ma zamiary wobec człowieka i świata oraz jak się ta cała historia skończy.

Jesteśmy zatem w posiadaniu księgi, której pierwsze zdanie wyjaśnia istnienie świata, w sposób zrozumiały dla każdego, krótki, prosty i jasny, bez podawania jakichkolwiek wstępnych założeń, wątpliwości i skomplikowanych spekulacji myślowych albo dziwnych koncepcji. Czy zatem nie jest to wskazówka, że może warto przeczytać całą resztę Biblii? Może znajdziesz w niej odpowiedzi na inne dręczące ludzi pytania? Może znajdziesz w niej odpowiedzi na dręczące Ciebie pytania?

(część 2 tutaj)

• Ilustracja pochodzi z: The Illuminated Bible, containing the Old and New Testaments, translated out of the original tongues, and with the former translations diligently compared and revised . . . embellished with sixteen hundred historical engravings by J. A. Adams, more than fourteen hundred of which of which are from original designs by J. G. Chapman. New-York, Harper & Brothers, Publishers, 82 Cliff-Street, 1846.

Do poczytania

• Halliday, D., Resnick, R., & Walker, J. (2014). Fundamentals of physics (10 ed.). Hoboken, N.J.: Wiley.
• Shu, F. H. (2019). Cosmology. Retrieved from Encyclopædia Britannica website: https://www.britannica.com/science/cosmology-astronomy.