Około 2600 lat temu prorok Jeremiasz stał w bramie Świątyni, zbudowanej przez króla Salomona, w Jerozolimie i wołał:

(Jr 7:2–11) 2 (…) Słuchajcie słowa PANA, wy wszyscy z Judy, którzy wchodzicie do tych bram, aby oddać PANU pokłon. 3 Tak mówi PAN zastępów, Bóg Izraela: Poprawcie swoje drogi i czyny, a sprawię, że będziecie mieszkać w tym miejscu. 4 Nie pokładajcie swojej nadziei w słowach kłamliwych, mówiąc: Świątynia PANA, Świątynia PANA, to jest Świątynia PANA! (…) 9 Czy będziecie kraść, zabijać, cudzołożyć, przysięgać fałszywie, palić kadzidło Baalowi, iść za innymi bogami, których nie znacie; 10 A potem — przychodzić i stawać przede mną w tym domu, który nazwany jest moim imieniem, (…) 11 Czy ten dom, (…) jest w waszych oczach jaskinią zbójców? Oto ja to widzę, mówi PAN.

Zacytowany początek mowy Jeremiasza był wtedy skierowany tylko do Żydów, ale — jak wyjaśnia Paweł w Liście do Tymoteusza — całe Pismo (a miał na myśli raczej Stary Testament) jest „pożyteczne do nauki, do strofowania, do poprawiania, do wychowywania w sprawiedliwości” (1 Tym 3:16). Dlatego też dziś wersety te są dla wszystkich, a czytając je, można się poczuć trochę niekomfortowo, prawda…?

Zostawmy na razie tę dygresję i zobaczmy, co Bóg miał jeszcze Jeremiaszowi do powiedzenia (wyróżnienia w cytowanych wersetach moje):

(Jer 7:16–18) 16 Ty więc nie módl się o ten lud i nie zanoś za niego ani wołania, ani modlitwy i nie nalegaj na mnie, bo cię nie wysłucham. 17 Czyż sam nie widzisz, co robią w miastach Judy i na ulicach Jerozolimy? 18 Synowie zbierają drwa, ojcowie rozniecają ogień, a ich żony ugniatają ciasto, aby robić placki dla królowej niebios i wylewać ofiary z płynów innym bogom, aby mnie do gniewu pobudzać.

I dalej:

(Jr 7:30–31) 30 Synowie Judy bowiem czynili zło przed moimi oczami, mówi PAN; ustawili swoje obrzydliwości w tym domu, który jest nazwany moim imieniem, aby go zbezcześcić. 31 Ponadto zbudowali wyżyny Tofet, która jest w dolinie syna Hinnom, aby palić swoich synów i swoje córki w ogniu, (…)

Dlatego też prorok, na polecenie Boga, w dalszej części mowy zapowiedział straszliwą karę:

(Jr 7:20, 32–33) 20 Dlatego tak mówi Pan BÓG: Oto mój gniew i moja zapalczywość zostaną wylane na to miejsce, na ludzi i na zwierzęta, na drzewa polne i na owoce ziemi; rozpalą się i nie zgasną. (…) 32 Dlatego oto nadchodzą dni, mówi PAN, gdy to już nie będzie nazywać się Tofet ani Doliną Syna Hinnom, lecz Doliną Rzezi; i będą grzebać zmarłych w Tofet, bo nie będzie innego miejsca. 33 I trupy tego ludu będą pokarmem dla ptactwa na niebie i zwierząt na ziemi, a nikt ich nie spłoszy.

I tak się też stało. Po ponad 20 latach zmagań i wojen o władzę nad ziemią Judy i Jerozolimą, pomiędzy Żydami, Egipcjanami i Chaldejczykami — począwszy od bitwy pod Karkemisz, poprzez kolejne deportacje mieszkańców Judy do Babilonu oraz bunt Sedekiasza — Nabuchodonozor, król Babilonu, obległ Jerozolimę i w roku 586 przed Chrystusem zdobył miasto, splądrował i spalił Świątynię, zabił synów Sedekiasza na jego oczach, wymordował wszystkich dostojników Judy, Sedekiaszowi wyłupił oczy, zakuł go w łańcuchy, i zabrał do Babilonu. „A tych, którzy ocaleli od miecza, król uprowadził do Babilonu, tam byli niewolnikami jego i jego synów” (2 Krn 36:20).

Po tych wydarzeniach część ocalałych Żydów, sprzeciwiając się słowu Boga — o które sami wcześniej prosili (!) — uciekła do Egiptu zabierając ze sobą również Jeremiasza (całą tę historię możesz poznać czytając Drugą Księgę Królewską, Drugą Księgę Kronik i Księgę Jeremiasza). Ale Bóg ich tam nie zostawił samym sobie i przez proroka skierował do nich kolejne słowa, które bynajmniej nie były słowami pocieszenia:

(Jr 44:1–10) 1 Słowo, które doszło do Jeremiasza o wszystkich Żydach mieszkających w ziemi Egiptu, (…) 2 Tak mówi PAN zastępów, Bóg Izraela: Wy widzieliście wszystkie nieszczęścia, które sprowadziłem na Jerozolimę i na wszystkie miasta Judy, (…) 3 Z powodu ich niegodziwości, którą popełniali, (…) 8 (…) pobudzacie mnie do gniewu uczynkami swoich rąk, paląc kadzidło innym bogom w ziemi Egiptu, (…) 9 Czy zapomnieliście o niegodziwości waszych ojców, o niegodziwości królów Judy, o niegodziwości ich żon, o waszej niegodziwości i o niegodziwości waszych żon, których się dopuszczały w ziemi Judy i na ulicach Jerozolimy? 10 Po dziś dzień nie ukorzyli się ani się nie boją, ani nie postępują według mojego prawa i moich ustaw, (…)

Ludzie, kryjący się w Egipcie przed wojną i głodem, dali Jeremiaszowi hardą odpowiedź:

(Jr 44:15–19) 15 Wtedy wszyscy mężczyźni, którzy wiedzieli, że ich żony paliły kadzidło innym bogom, wszystkie kobiety stojące w wielkiej gromadzie i cały lud, który mieszkał w ziemi Egiptu, w Patros, odpowiedzieli Jeremiaszowi: 16 Co do słowa, które mówiłeś do nas w imię PANA, nie usłuchamy cię. 17 Ale na pewno wypełnimy każde słowo, które wyjdzie z naszych ust: będziemy spalać kadzidło królowej niebios i wylewać dla niej ofiary z płynów, jak dotąd czyniliśmy, my i nasi ojcowie, nasi królowie i nasi książęta, w miastach Judy i na ulicach Jerozolimy. Wtedy bowiem najadaliśmy się chleba, było nam dobrze i nic złego nas nie spotkało. 18 Lecz odkąd przestaliśmy palić kadzidło królowej niebios i składać jej ofiary z płynów, brakuje nam wszystkiego i giniemy od miecza i głodu. 19 A gdy paliliśmy kadzidło królowej niebios i wylewaliśmy dla niej ofiary z płynów, czy bez zgody naszych mężów czyniliśmy placki ku jej czci i składaliśmy jej ofiary z płynów?

Za to wszystko co robili i jak odnieśli się do mowy proroka, według słów samego Boga, przyszło im ponieść surową karę:

(Jr 44:20–28) 20 Wtedy Jeremiasz powiedział do całego ludu: do mężczyzn i kobiet (…) 25 Tak mówi PAN zastępów, Bóg Izraela: Wy i wasze żony wypowiadaliście to własnymi ustami i spełnialiście to swoimi rękami, mówiąc: Na pewno wypełnimy swoje śluby, które złożyliśmy, aby palić kadzidło królowej niebios i składać jej ofiary z płynów. (…) 26 (…) Oto przysięgam na swoje wielkie imię, mówi PAN, (…) 27 Oto będę czuwał nad nimi ku złemu, a nie ku dobremu. I wszyscy ludzie z Judy, którzy są w ziemi Egiptu, zginą od miecza i głodu, doszczętnie wyginą. 28 I tylko mała liczba ujdzie spod miecza, i powróci z ziemi Egiptu do ziemi Judy, a cała reszta Judy, która weszła do ziemi Egiptu, aby tam przebywać, pozna, czyje słowo się spełni: moje czy jej.

Po tym dość długim — ale koniecznym — wprowadzeniu, przejdźmy do tematu tego artykułu. Zauważ, szanowny czytelniku, że o ile w pierwszej mowie Jeremiasza Bóg wytyka mieszkańcom królestwa Judy wiele strasznych grzechów, wsród których jest między innymi „rodzinny” i niewinnie wyglądający kult jakiejś królowej niebios, to ostra dyskusja proroka z uciekinierami w Egipcie w zasadzie koncentrowała się tylko wokół kultu królowej niebios, z pominięciem bałwochwalczego kultu innych bożków oraz łamaniem pozostałych przykazań. Kim zatem była ta „królowa nieba”, na której tak bardzo zależało Żydom, i której kult powodował tak wielki gniew Boga?

Odpowiedź na to pytanie nie jest prosta, niemniej jednak identyfikacja tej postaci jest w pewnym sensie możliwa. W tekście Biblii termin „królowa niebios” (hebr. melekheth hashshamayim) znajdziemy tylko w Księdze Jeremiasza — wszystkie pięć wystąpień mamy w zacytowanych wyżej fragmentach. Czy wynika z tego, że tylko na przełomie siódmego i szóstego wieku przed Chrystusem mieszkańcy Judy oddawali cześć tej bogini? Otóż, nie. Ale żeby się o tym przekonać, trzeba tym razem sięgnąć do źródeł pozabiblijnych — do badań archeologicznych.



(część 2 tutaj)

• Ilustracja pochodzi z: The pictorial history of Palestine, and the Holy Land, including a complete history of the Jews. by John Kitto, London: Charles Knight and Co., 1844.
• Wszystkie cytaty (chyba, że zaznaczono inaczej) pochodzą z tzw. Uwspółcześnionej Biblii Gdańskiej (2017). Pismo Święte. Stary i Nowy Testament, pilnie i wiernie przetłumaczone w 1632 roku z języka greckiego i hebrajskiego na język polski z uwspółcześnioną gramatyką i uaktualnionym słownictwem. Toruń: Fundacja Wrota Nadziei.
• Ewentualne odstępstwa od opublikowanego w UBG tekstu są niezamierzone i są jedynie wynikiem pomyłek podczas kopiowania lub redakcji tekstu w wersji elektronicznej.

(Ap 14:6–7) 6 I zobaczyłem innego anioła lecącego środkiem nieba, który miał ewangelię wieczną [gr. euangelion aionion], aby ją zwiastować mieszkańcom ziemi, wszystkim narodom, plemionom, językom i ludom; 7 Mówiącego donośnym głosem: Bójcie [gr. fobethete] się Boga i oddajcie mu chwałę, bo przyszła godzina jego sądu. Oddajcie pokłon temu, który stworzył niebo i ziemię, morze i źródła wód.

W 14 rozdziale Księgi Objawienia św. Jana (czyli Apokalipsy) natrafiamy na anioła, który głosi ewangelię całkiem odmienną od tej, którą głosił Paweł. Nie ma tu przecież mowy ani o śmierci Chrystusa za grzechy, ani o zmartwychwstaniu. Czy zatem, zgodnie ze słowami Pawła: „Lecz choćbyśmy nawet my albo anioł z nieba głosił wam ewangelię inną od tej, którą wam głosiliśmy, niech będzie przeklęty” (więcej o tym tutaj), anioł ten powinien być przeklęty? A co w takim razie z Apostołami, którzy rozesłani przez Jezusa do miejscowości zamieszkanych przez Żydów, głosili ewangelię królestwa? I co z tymi, którzy będą to robić ponownie, głosząc ewangelię królestwa, ale tym razem po całym świecie, i na świadectwo wszystkim narodom? (więcej o tym tutaj) Czy ci wszyscy według Pawła też powinni być przeklęci? Zastanawiałeś się nad tym kiedykolwiek? Przecież w Biblii jest napisane, że oni wszyscy głosili EWANGELIĘ. To w końcu ile jest tych ewangelii, jedna czy więcej? Jeżeli nie znasz odpowiedzi, to znajdziesz ją w podsumowaniu. A na razie zobaczmy jaką treść będzie miała ta ewangelia zwiastowana przez anioła.

Po pierwsze, „Bójcie się Boga i oddajcie mu chwałę”. Wiele osób, w tym duża grupa poważanych teologów i biblistów, uważa że Boga nie trzeba się bać. Twierdzą, że za każdym razem, gdy czytamy w Biblii o baniu się i strachu (ang. fear), chodzi jedynie o pełne szacunku zaufanie (ang. reverential trust). Nawet znaczenie polskiego zwrotu „bojaźń Boża” (który znajdziemy w Biblii ponad 70 razy)* wprowadza w błąd, bo w słowniku języka polskiego czytamy, że jest to: „postawa uznania wielkości, mocy i świętości Boga w porównaniu z niedoskonałością i grzesznością ludzką”; ale już samo słowo „bojaźń” znaczy: „stan, w którym jakaś osoba się boi” (Wielki Słownik Języka Polskiego (online). Instytut Języka Polskiego PAN [dostęp: 6 lipca 2020 r.])** Z całym szacunkiem dla autorytetów stojących za tymi definicjami, w tekście Biblii słowa „bać się” i „strach”, niezależnie od tego czy dotyczą Boga czy kogokolwiek/czegokolwiek innego, oznaczają ‘bać się’ i ‘strach’. Pełniejsza analiza tego wątku niestety znacznie przekracza ramy niniejszego krótkiego tekstu. Pozwolę sobie zacytować tylko trzy krótkie fragmenty (wyróżnienia w cytowanych wersetach moje):

(Łk 1:11–13) 11 Wtedy ukazał mu się anioł Pana stojący po prawej stronie ołtarza kadzenia. 12 I przeraził się Zachariasz na jego widok, i ogarnął go strach [gr. fobos]. 13 Lecz anioł powiedział do niego: Nie bój się [gr. me fobou], Zachariaszu, bo twoja modlitwa została wysłuchana. (…)

(Łk 12:4–5) 4 A mówię wam, moim przyjaciołom: Nie bójcie się [gr. fobethete] tych, którzy zabijają ciało, a potem już nic więcej nie mogą zrobić. 5 Ale pokażę wam, kogo macie się bać. Bójcie się [gr. fobethete] tego, który, gdy zabije, ma moc wrzucić do ognia piekielnego. Doprawdy, mówię wam, tego się bójcie [gr. fobethete].

(2 Kor 5:10–11) 10 Wszyscy bowiem musimy stanąć przed trybunałem Chrystusa, aby każdy otrzymał zapłatę za to, co czynił w ciele, według tego, co czynił, czy dobro, czy zło. 11 Wiedząc zatem o tym strachu [gr. fobon] Pańskim, przekonujemy ludzi; (…)

(2 Cor 5:11 KJV 1900) Knowing therefore the terror of the Lord, we persuade men; (…)

Po drugie: „oddajcie mu [Bogu] chwałę”. Dlaczego to takie istotne? Ponieważ przez proroka Izajasza, już kilka tysięcy lat temu, Bóg powiedział:

(Iz 42:8) Ja, PAN, to jest moje imię, a mojej chwały nie oddam innemu ani mojej czci — rzeźbionym posągom.

Po trzecie: „bo przyszła godzina jego sądu”. Jeżeli chcesz się dowiedzieć kogo i co Bóg osądzi (tzn. wyda sprawiedliwy wyrok, który bezwzględnie i natychmiast zostanie wykonany), weź do ręki Biblię i sprawdź sam. Apokalipsa nie jest grubą księgą, można ją przeczytać w jeden wieczór.

I wreszcie po czwarte: „Oddajcie pokłon temu, który stworzył niebo i ziemię, morze i źródła wód”. Doskonałym komentarzem do tego wersetu jest fragment z pierwszego rozdziału Listu do Rzymian, w którym Paweł pisał, że ludzie w swojej głupocie i nikczemności zamiast Bogu Stwórcy oddają cześć temu, co On stworzył (więcej o stworzeniu według Biblii tutaj):

(Rz 1:18–25) 18 Gniew Boży bowiem objawia się z nieba przeciwko wszelkiej bezbożności i niesprawiedliwości ludzi, którzy zatrzymują prawdę w niesprawiedliwości. 19 Ponieważ to, co można wiedzieć o Bogu, jest dla nich jawne, gdyż Bóg im to objawił. 20 To bowiem, co niewidzialne, to znaczy jego wieczna moc i bóstwo, są widzialne od stworzenia świata przez to, co stworzone, po to, aby oni byli bez wymówki. 21 Dlatego że poznawszy Boga, nie chwalili go jako Boga ani mu nie dziękowali, lecz znikczemnieli w swoich myślach i zaćmiło się ich bezrozumne serce. 22 Podając się za mądrych, zgłupieli; 23 I zamienili chwałę niezniszczalnego Boga na podobieństwo obrazu zniszczalnego człowieka, ptaków, czworonożnych zwierząt i gadów. 24 Dlatego też Bóg wydał ich nieczystości przez pożądliwości ich serc, aby hańbili swoje ciała między sobą. 25 Oni to zamienili prawdę Bożą w kłamstwo i czcili stworzenie, i służyli jemu raczej niż Stwórcy, który jest błogosławiony na wieki. Amen.

Zatem w treści wiecznej ewangelii mamy strach, oddanie chwały Bogu, sąd i pokłon przed Stworzycielem. Ale ewangelia to przecież jest „dobra nowina”, a tutaj… Jeżeli nie wiesz dlaczego to wszystko, co będzie obwieszczał anioł (być może już całkiem niedługo), to dobra nowina, to wygląda na to, że jesteś — szanowny czytelniku — w poważnych tarapatach.

Podsumowanie

Słowo „ewangelia” w Biblii oznacza „dobrą nowinę”. Ale też ewangelia nie zawsze dotyczy tej samej dobrej nowiny. Mamy zatem ewangelię królestwa (więcej tutaj), która była głoszona w czasie gdy Jezus razem ze swoimi uczniami przemierzał ziemie zamieszkane przez Żydów, i która będzie głoszona ponownie wszystkim narodom pod koniec tego świata. Mamy ewangelię łaski Bożej (więcej tutaj), która mówi o śmierci Chrystusa za nasze grzechy, o Jego pogrzebaniu i zmartwychwstaniu według Pisma, i która była, jest i będzie głoszona przez chrześcijan dopóki Kościół Boga jest na ziemi. I to właśnie w tym czasie, jeśli ktokolwiek (nawet anioł z nieba) będzie treść tej ewangelii przekręcał albo głosił jakąkolwiek inną dobrą nowinę - twierdząc, że jest to ewangelia Chrystusa — jak z całą mocą wyraził się Paweł: „niech będzie przeklęty”. Mamy wreszcie wieczną ewangelię, którą będzie obwieszczał anioł wszystkim mieszkańcom ziemi w czasie tzw. wielkiego ucisku.

Każda z tych ewangelii ma swój czas i swoją treść, ale wszystkie mają jedną wspólną cechę — każda z nich jest „dobrą nowiną” tylko dla tych ludzi, którzy uwierzyli, wierzą lub uwierzą w to, co mówi Bóg i wezmą to sobie do serca.

* Zwrot „bojaźń Boża” jest głęboko zakorzeniony w tradycji polskich tłumaczeń Biblii i znajdziemy go chyba we wszystkich polskich tłumaczeniach, pochodzących tak ze środowiska katolickiego, jak i protestanckiego, od XVI do XXI wieku.

** W „starym” słowniku Lindego (z 1854 r.) w zasadzie podobnie: bojaźń — „banie się, lękanie się”; ale bojaźń boża — „banie się boga, czczenie boga, bogobojność”.

Postscriptum

Słowo „ewangelia” jest w Biblii użyte jeszcze w jednym znaczeniu, o którym do tej pory nie wspomniałem. Otóż znaczenie terminu „dobra nowina” jest czasem „rozciągnięte” na całą historię o życiu, nauczaniu, śmierci i zmartwychwstaniu Pana Jezusa Chrystusa:

(Mat 26:10–13) 10 Gdy Jezus to zauważył, powiedział im: Dlaczego sprawiacie przykrość tej kobiecie? Przecież dobry uczynek spełniła wobec mnie. (…) 12 Bo ona, wylewając ten olejek na moje ciało, zrobiła to, aby przygotować mnie na mój pogrzeb. 13 Zaprawdę powiadam wam: Gdziekolwiek po całym świecie będzie głoszona ta ewangelia [gr. euangelion], będzie się też opowiadać na jej pamiątkę to, co zrobiła.

Dlatego też Marek rozpoczął swoją relację słowami:

(Mk 1:1) Początek ewangelii [gr. euangeliou] Jezusa Chrystusa, Syna Bożego.

Co prawda z czasem słowo „ewangelia” zaczęło być używane jako tytuł księgi/ksiąg zawierających całą historię dotyczącą „dobrej nowiny”, jednak sam tekst Nowego Testamentu nigdzie nawet nie sugeruje, że słowo „ewangelia” oznacza spisaną książkę, ale zawsze oznacza głoszone słowo, przekazywaną ustnie nowinę.

Szanowni czytelnicy Do lektury kolejnych tekstów zapraszamy na naszą stronę pod adresem: jan1248.pl. Materiały, które znajdują się już na tym blogu, są dostępne również na nowej stronie, w dziale Artykuły.

• Ilustracja pochodzi z: The Illuminated Bible, containing the Old and New Testaments, translated out of the original tongues, and with the former translations diligently compared and revised . . . embellished with sixteen hundred historical engravings by J. A. Adams, more than fourteen hundred of which of which are from original designs by J. G. Chapman. New-York, Harper & Brothers, Publishers, 82 Cliff-Street, 1846.
• Wszystkie cytaty (chyba, że zaznaczono inaczej) pochodzą z tzw. Uwspółcześnionej Biblii Gdańskiej (2017). Pismo Święte. Stary i Nowy Testament, pilnie i wiernie przetłumaczone w 1632 roku z języka greckiego i hebrajskiego na język polski z uwspółcześnioną gramatyką i uaktualnionym słownictwem. Toruń: Fundacja Wrota Nadziei.
• Cytaty oznaczone (KJV 1900) pochodzą z The Holy Bible: King James Version. (2009). (Electronic Edition of the 1900 Authorized Version). Bellingham, WA: Logos Research Systems, Inc.
• Ewentualne odstępstwa od opublikowanego w UBG i KJV tekstu są niezamierzone i są jedynie wynikiem pomyłek podczas kopiowania lub redakcji tekstu w wersji elektronicznej.

Do poczytania

• Aaron, D. (2012). Understanding your Bible in 15 minutes a day. Minneapolis, MN: Bethany House Publisher.
• Popowski, R. (1997). Wielki słownik grecko-polski Nowego Testamentu. Wydanie z pełną lokalizacją greckich haseł, kluczem polsko-greckim oraz indeksem form czasownikowych (wyd. 3). Warszawa: „Vocatio”.
• Stauffer, D. D., & Ray, A. B. (2018). One book rightly divided. The key to understanding the Bible. Knoxville, TN: McCowen Mills Publishers; LTB Publications.
• Stern, D. H. (2005). Komentarz żydowski do Nowego Testamentu (A. Czwojdrak, tłum.). Warszawa: „Vocatio”.
• Swanson, J. (1997). Dictionary of Biblical Languages with Semantic Domains: Greek (New Testament) (electronic ed.). Oak Harbor: Logos Research Systems, Inc.
• Swanson, J. (1997). Dictionary of Biblical Languages with Semantic Domains: Hebrew (Old Testament) (electronic ed.). Oak Harbor: Logos Research Systems, Inc.