I jest jeszcze jeden fragment Biblii, o którym nie można zapomnieć w kontekście rozważania słowa „zastęp”. Gdy Izraelici szykowali się do zdobycia Jerycha, Jozue spotkał tajemniczego męża, który przedstawił się jako „wódz wojska Pana”:

(Joz 5:13–15) 13 A gdy Jozue był w pobliżu Jerycha, podniósł oczy i spojrzał, a oto mąż stał naprzeciw niego z wydobytym mieczem w ręku. Jozue podszedł do niego i zapytał: Czy ty jesteś po naszej stronie, czy po stronie naszych wrogów? 14 A on odpowiedział: Nie, gdyż jako wódz wojska PANA [hebr. sar-tseva-JHWH] teraz przyszedłem. Wtedy Jozue upadł twarzą do ziemi, oddał pokłon i zapytał: Co mój Pan rozkaże swemu słudze? 15 I wódz wojska PANA [hebr. sar-tseva-JHWH] powiedział do Jozuego: Zdejmij obuwie ze swoich nóg, bo miejsce, na którym stoisz, jest święte. (…)

(Josh 5:14 KJV 1900) And he said, Nay; but as captain of the host of the Lord am I now come. (…)

Jeśli zastanawiasz się, kim mógł być ten „wódz”, zajrzyj do rozdziału 3 w Księdze Wyjścia (lub do rozdziału 7 w Dziejach Apostolskich).

* * *
W Nowym Testamencie, oprócz wspomnianych dwóch wersetów w księgach napisanych przez Łukasza (zob. pierwszą część artykułu), hebrajskie słowo „tsava” pojawia się jeszcze tylko dwa razy:

(Rz 9:29) Jak i przedtem powiedział Izajasz: Gdyby Pan zastępów [gr. sabaoth, l.mn.] nie zostawił nam potomstwa, stalibyśmy się jak Sodoma i bylibyśmy podobni do Gomory.

(Jk 5:4) Oto zapłata robotników, którzy żęli wasze pola, zatrzymana przez was, krzyczy, a krzyk żniwiarzy doszedł do uszu Pana zastępów [gr. sabaoth, l.mn.].

Ale w oryginalnym greckim tekście mamy w tych miejscach jedynie transliterację z hebrajskiego. W Liście do Rzymian jest zacytowany werset z Izajasza 1:9, a w liścia Jakuba jest nawiązanie do Księgi Powtórzonego Prawa 15:24, przy czym w tamtym starotestamentowym wersecie znajdziemy samo imię Boga (JHWH) bez określenia „zastępów”.

* * *
Wróćmy zatem do początku rozważań: Co oznacza tytuł „Pan Zastępów” i co to za „zastępy”? Z przytoczonych wyżej fragmentów Biblii wynika, że słowo „zastęp” oznacza przede wszystkim zorganizowaną armię i dotyczy tak wojska złożonego z ludzi, jak i wojska niebieskiego, których oddziały czekają na rozkaz „wymarszu”, np. na wojnę, czy też do bitwy z wrogiem. A o jakie wojsko niebieskie chodzi? Na przykład o takie, które towarzyszyło prorokowi Elizeuszowi:

(2 Krl 6:14–17) 14 Posłał więc [król Syrii — red.] tam konie i rydwany, i znaczny oddział wojska. Wyruszyli w nocy i oblegli miasto. 15 Kiedy sługa męża Bożego wstał wcześnie rano i wyszedł, oto wojsko otoczyło miasto razem z końmi i rydwanami. Jego sługa powiedział do niego: Ach, mój panie! Cóż mamy czynić? 16 Odpowiedział: Nie bój się, bo więcej jest tych, którzy są z nami, niż tych, którzy są z nimi. 17 Wtedy modlił się Elizeusz: PANIE, otwórz, proszę, jego oczy, aby widział. PAN otworzył oczy tego sługi i ten zobaczył: oto góra była pełna koni i ognistych rydwanów wokół Elizeusza.

Albo o takie:

(Ap 12:7–8) 7 I nastąpiła walka w niebie. Michał i jego aniołowie walczyli ze smokiem. I walczył smok i jego aniołowie; 8 Ale nie zwyciężyli i nie było już dla nich miejsca w niebie.

„Pan zastępów” to Bóg, który posiada pełną władzę nie tylko nad tymi wojskami niebieskimi, ale i nad zastępami Izraela:

(1 Sm 17:45) Wtedy Dawid odpowiedział Filistynowi: Ty przychodzisz do mnie z mieczem, włócznią i tarczą, a ja przychodzę do ciebie w imię PANA zastępów, Boga wojsk Izraela, któremu rzuciłeś wyzwanie.

a także nad armiami innych narodów:

(Iz 10:5–6) 5 Ach, Asyryjczyk, rózga mego gniewu; w jego ręku jest kij mojego oburzenia. 6 Wyślę go przeciw obłudnemu narodowi, przeciw ludowi mojego gniewu przykażę mu, aby zebrał łup i zdobycz, aby zdeptał go, jak błoto na ulicach.

„Pan zastępów” to Bóg, który jest doświadczonym wojownikiem:

(Wj 15:3) PAN jest wojownikiem, PAN to jego imię.

(Exod 15:3 KJV 1900) The Lord is a man of war: the Lord is his name.

Kapitanem prowadzącym swoją armię do zwycięstwa (jak pod Jerycho) i wreszcie Królem przybywającym ze swoimi wojskami by osądzić i wymierzyć sprawiedliwość:

(Ap 19:11–16) 11 Potem zobaczyłem niebo otwarte, a oto koń biały, a ten, który na nim siedział, nazywa się Wiernym i Prawdziwym i w sprawiedliwości sądzi i walczy. (…) 14 A wojska w niebie podążały za nim na białych koniach, ubrane w bisior biały i czysty. 15 A z jego ust wychodził ostry miecz, aby nim pobił narody. On bowiem będzie rządził nimi laską żelazną i on wyciska w tłoczni wino zapalczywości i gniewu Boga Wszechmogącego. 16 A na szacie i na biodrze ma wypisane imię: Król królów i Pan panów.

(Rev 19:11–14 KJV 1900) 11 And I saw heaven opened, and behold a white horse; and he that sat upon him was called Faithful and True, and in righteousness he doth judge and make war. (…) 14 And the armies which were in heaven followed him upon white horses, clothed in fine linen, white and clean.

Postscriptum

Tytuł „Pan zastępów” znajdziemy w Biblii aż 285 razy, w „różnych wersjach” (podaję tłumaczenia z Uwspółcześnionej Biblii Gdańskiej):
— PAN zastępów [hebr. JHWH tseva’oth],
— Pan BÓG zastępów [hebr. adonai JHWH tseva’oth],
— Pan, PAN zastępów [hebr. ha’adon JHWH tseva’oth],
— PAN Bóg zastępów [hebr. JHWH elohim tseva’oth],
— Bóg zastępów [hebr. eloha tseva’oth].

Tytuł ten pojawia się na kartach Starego Testamentu pierwszy raz w pierwszym rozdziale Pierwszej Księdze Samuela:

(1 Sm 1:3) Człowiek ten co roku udawał się ze swego miasta, aby oddać cześć i złożyć ofiarę PANU zastępów w Szilo. (…)

a ostatni raz w ostatnim rozdziale Starego Testamentu, w Księdze Malachiasza:

(Ml 4:1–3) 1 Oto bowiem nadchodzi dzień palący jak piec, a wszyscy pyszni i wszyscy czyniący niegodziwie będą jak ściernisko. I spali ich ten nadchodzący dzień, mówi PAN zastępów, tak że nie pozostawi im ani korzenia, ani gałązki. 2 Ale dla was, którzy się boicie mojego imienia, wzejdzie Słońce sprawiedliwości z uzdrowieniem na swoich skrzydłach; wtedy wyjdziecie i wyrośniecie jak cielęta z zagrody. 3 I podepczecie bezbożnych, gdyż będą prochem pod waszymi nogami w dniu, kiedy to uczynię, mówi PAN zastępów

Szanowni czytelnicy Do lektury kolejnych tekstów zapraszamy na naszą stronę pod adresem: jan1248.pl. Materiały, które znajdują się już na tym blogu, są dostępne również na nowej stronie, w dziale Artykuły.

• Ilustracja pochodzi z: The Illuminated Bible, containing the Old and New Testaments, translated out of the original tongues, and with the former translations diligently compared and revised . . . embellished with sixteen hundred historical engravings by J. A. Adams, more than fourteen hundred of which of which are from original designs by J. G. Chapman. New-York, Harper & Brothers, Publishers, 82 Cliff-Street, 1846.
• Wszystkie cytaty (chyba, że zaznaczono inaczej) pochodzą z tzw. Uwspółcześnionej Biblii Gdańskiej (2017). Pismo Święte. Stary i Nowy Testament, pilnie i wiernie przetłumaczone w 1632 roku z języka greckiego i hebrajskiego na język polski z uwspółcześnioną gramatyką i uaktualnionym słownictwem. Toruń: Fundacja Wrota Nadziei.
• Cytaty oznaczone (KJV 1900) pochodzą z The Holy Bible: King James Version. (2009). (Electronic Edition of the 1900 Authorized Version). Bellingham, WA: Logos Research Systems, Inc.
• Ewentualne odstępstwa od opublikowanego w UBG i KJV tekstu są niezamierzone i są jedynie wynikiem pomyłek podczas kopiowania lub redakcji tekstu w wersji elektronicznej.

Do poczytania

• Barry, J. D., Bomar, D., Brown, D. R., Klippenstein, R., Mangum, D., Sinclair Wolcott, C., … Widder, W. (Eds.). (2016). In The Lexham Bible Dictionary. Bellingham, WA: Lexham Press.
• Mangum, D., Brown, D. R., Klippenstein, R., & Hurst, R. (Eds.). (2014). Lexham Theological Wordbook. Bellingham, WA: Lexham Press.
• Matthews, V. H., Chavalas, M. W., & Walton, J. H. (2000). The IVP Bible background commentary: Old Testament (electronic ed.). Downers Grove, IL: InterVarsity Press.
• Swanson, J. (1997). Dictionary of Biblical Languages with Semantic Domains : Hebrew (Old Testament) (electronic ed.). Oak Harbor: Logos Research Systems, Inc.