Około roku 759 przed Chrystusem prorok Izajasz miał widzenie:

(Iz 6:1–4) 1 W roku, w którym umarł król Uzjasz, widziałem Pana siedzącego na wysokim i wyniosłym tronie, a tren jego szaty wypełnił świątynię. 2 Serafiny stały ponad nim, a każdy z nich miał po sześć skrzydeł: dwoma zakrywał swoją twarz, dwoma przykrywał swoje nogi, a dwoma latał. 3 I wołał jeden do drugiego: Święty, święty, święty, PAN zastępów [heb. JHWH tseva’oth]. Cała ziemia jest pełna jego chwały. 4 I filary drzwi poruszyły się od głosu wołającego, a dom napełnił się dymem.

Zastanawiałeś się kiedykolwiek co oznacza tytuł „Pan Zastępów” i co to za „zastępy”? Podobno jest to najbardziej enigmatyczna „nazwa” Boga w całej Biblii… Nad samym imieniem Boga (JHWH — wymawianym najczęściej: Jahwe, Jehowa lub JodHeWawHe) nie będziemy tutaj rozważać. Zajmiemy się tylko drugim słowem, czyli tajemniczymi „zastępami”.

Hebrajskie słowo „tsava”, tłumaczone tutaj na język polski jako „zastęp”, po raz pierwszy znajdujemy w drugim rozdziale Księgi Rodzaju, w wersecie kończącym opis dzieła stworzenia:

(Rdz 2:1) Tak ukończone zostały niebiosa i ziemia oraz wszystkie ich zastępy.

(Gen 2:1 KJV 1900) Thus the heavens and the earth were finished, and all the host of them.

I wszystko jasne. „Zastępy” to… No właśnie, nie jest to niestety jasne. W tym miejscu czeka kolejna zagadka. Po pierwsze, chciałbym zwrócić uwagę na nieprecyzyjne polskie tłumaczenie redaktorów Uwspółcześnionej Biblii Gdańskiej, ponieważ w tekście hebrajskim jest „wekhol-tseva’am” — a więc dosłownie: „i cały [liczba pojedyncza] zastęp [l. poj.] ich [l. mnoga]” — dokładnie tak, jak jest w „King James Bible” i w Biblii Gdańskiej z 1632 r.* Po drugie, w całym opisie stworzenia świata w rozdziale pierwszym Księgi Rodzaju, nie ma mowy o żadnym „zastępie” (ani zastępach) — mamy za to mowę o świetle, wodach, ziemi, słońcu, księżycu, gwiazdach, roślinach, zwierzętach i człowieku. Po trzecie, jest to jedyne miejsce w Biblii, gdzie — jak się wydaje — słowo „zastęp” dotyczy również ziemi. Zostawmy zatem na razie ten nie do końca zrozumiały werset i sprawdźmy czy znajdziemy w innych miejscach w Biblii coś o „zastępie” niebios.

„Zastęp” niebios pojawia się po raz drugi w tekście Biblii dopiero w czwartym rozdziale Piątej Księgi Mojżeszowej (tj. Powtórzonego Prawa), kiedy Mojżesz przypomina Izraelitom dzień, w którym stali pod górą Horeb przed Bogiem, i uczy ich danego im wtedy prawa (wyróżnienia w cytowanych wersetach moje):

(Pwt 4:1–19) 1 Teraz więc, o Izraelu, słuchaj nakazów i praw, których uczę was wypełniać, (…) 10 Nie zapominaj o dniu, w którym stałeś przed PANEM, swoim Bogiem, na Horebie, gdy PAN powiedział do mnie: Zgromadź mi lud, abym im przekazał swoje słowa, (…) 11 Wtedy zbliżyliście się i stanęliście pod górą, (…) 12 I PAN przemówił do was spośród ognia. Usłyszeliście dźwięk słów, lecz nie widzieliście żadnej postaci, (…) 15 Strzeżcie więc pilnie swoich dusz, gdyż nie widzieliście żadnej postaci w dniu, w którym PAN przemówił do was na Horebie spośród ognia; 16 Abyście się nie zepsuli i nie czynili sobie rzeźbionego posągu, podobizny wszelkiej postaci w kształcie mężczyzny lub kobiety; 17 W kształcie jakiegokolwiek zwierzęcia, które jest na ziemi, w kształcie wszelkiego ptaka skrzydlatego, który lata w powietrzu; 18 W kształcie czegokolwiek, co pełza po ziemi, w kształcie wszelkiej ryby, która jest w wodach pod ziemią. 19 I abyś — gdy podniesiesz swoje oczy ku niebu i ujrzysz słońce, księżyc i gwiazdy, cały zastęp niebios — nie dał się zwieść, by oddać im pokłon i im służyć, (…)

i dalej, w rozdziale 17:

(Pwt 17:2–5) 2 Jeśli znajdzie się pośród was (…), mężczyzna czy kobieta, którzy dopuszczą się zła w oczach PANA, twego Boga, przekraczając jego przymierze; 3 I idąc, będą służyć innym bogom i oddawać pokłon im lub słońcu, księżycowi albo całemu zastępowi niebios, czego nie nakazałem; 4 (…) i okaże się to prawdą i rzeczą pewną, że popełniono taką obrzydliwość w Izraelu; 5 Wtedy wyprowadzisz do swoich bram tego mężczyznę lub tę kobietę, którzy dopuścili się tego zła, i tego mężczyznę lub tę kobietę ukamienujesz, aż umrą.

* * *
„Cały zastęp niebios” pojawia się na końcu listy stworzeń (i ich wyobrażeń/posągów), którym człowiekowi Bóg surowo zakazał oddawać cześć, i to pod karą śmierci. Z powyższych fragmentów można by wysnuć wniosek, że ów „zastęp” oznacza po prostu ciała niebieskie (a przynajmniej gwiazdy), ale spójrz na słowa proroka Micheasza do króla Izraela Achaba:

(1 Krl 22:19–20) 19 (…) Widziałem PANA siedzącego na swoim tronie, a wszystkie zastępy [hebr. tseva, zastęp, l.poj.] niebieskie stojące po jego prawicy i lewicy. 20 I PAN zapytał: Kto zwiedzie Achaba, aby wyruszył do Ramot-Gilead i poległ tam? I jeden mówił tak, a drugi inaczej.

Gwiazdy czy planety, w rozumieniu astronomicznym, raczej nie debatują…

Około 350 lat później prorok Daniel opisał widzenie, które miał w Babilonie:

(Dn 8:9–10) 9 Z jednego z nich wyrósł mały róg, a ten bardzo wzrastał ku południu, ku wschodowi i ku wspaniałej ziemi. 10 Wzrósł aż do wojska [hebr. tseva, zastęp, l.poj.] niebieskiego i zrzucił na ziemię część wojska [hebr. hatseva, ten zastęp, l.poj.] oraz gwiazd [hebr. hakkokhavim, te gwiazdy, l.mn.] i podeptał je.

(Dan 8:9–10 KJV 1900) 9 And out of one of them came forth a little horn, which waxed exceeding great, toward the south, and toward the east, and toward the pleasant land. 10 And it waxed great, even to the host of heaven; and it cast down some of the host and of the stars to the ground, and stamped upon them.

O ile wizja ta — mimo, że wyjaśniona Danielowi przez Gabriela — pozostaje dość tajemnicza, zauważ wyraźne rozróżnienie pomiędzy „zastępem” i gwiazdami.

Kilkadziesiąt lat wcześniej ustami proroka Jeremiasza Bóg ogłaszał swój sąd nad Jerozolimą właśnie między innymi za oddawanie czci „zastępowi” nieba:

(Jer 19:3–13) 3 Powiedz: Słuchajcie słowa PANA, królowie Judy i mieszkańcy Jerozolimy! Tak mówi PAN zastępów, Bóg Izraela: Oto sprowadzę nieszczęście na to miejsce, a każdemu, kto usłyszy, zaszumi w uszach. 4 Ponieważ mnie opuścili i zbezcześcili to miejsce, paląc w nim kadzidło innym bogom, których nie znali oni ani ich ojcowie oraz królowie Judy, i napełnili to miejsce krwią niewinnych; (…) 13 I domy Jerozolimy i domy królów Judy będą nieczyste jak to miejsce Tofet z powodu wszystkich domów, na których dachach palili kadzidło wszystkim zastępom [hebr. tseva, zastęp, l.poj.] nieba i wylewali ofiary z płynów innym bogom.

oraz za uparte trwanie przy bałwochwalczym kulcie królowej niebios:

(Jer 7:18–20) 18 Synowie zbierają drwa, ojcowie rozniecają ogień, a ich żony ugniatają ciasto, aby robić placki dla królowej niebios i wylewać ofiary z płynów innym bogom, aby mnie do gniewu pobudzać. (…) 20 Dlatego tak mówi Pan BÓG: Oto mój gniew i moja zapalczywość zostaną wylane na to miejsce, na ludzi i na zwierzęta, na drzewa polne i na owoce ziemi; rozpalą się i nie zgasną.

A sześć stuleci później, Szczepan — nawiazując z kolei do proroka Amosa — przypomniał członkom Sanhedrynu (najważniejszej Radzie Żydów):

(Dz 7:39–43) 39 Lecz nasi ojcowie nie chcieli mu być posłuszni, ale odepchnęli go i zwrócili swoje serca ku Egiptowi. 40 Powiedzieli do Aarona: Zrób nam bogów, którzy będą szli przed nami, bo nie wiemy, co się stało z tym Mojżeszem, który nas wyprowadził z ziemi Egiptu. 41 I zrobili cielca w tych dniach, i złożyli ofiarę temu bożkowi, i cieszyli się dziełami swoich rąk. 42 Wtedy Bóg odwrócił się od nich i oddał ich w służbę zastępom [gr. stratia, zastęp, l.poj.] nieba, jak jest napisane w księdze proroków: Czy mi składaliście zabite zwierzęta i inne ofiary na pustyni przez czterdzieści lat, domu Izraela? 43 Raczej obnosiliście namiot Molocha i gwiazdę waszego boga Remfana, wizerunki, które sobie zrobiliście, żeby oddawać im cześć. (…)

(Acts 7:42 KJV 1900) Then God turned, and gave them up to worship the host of heaven; (…)

Łukasz, który oprócz Dziejów Apostolskich jest też autorem jednej z Ewangelii, opisując wydarzenia związane z narodzeniem Pana Jezusa Chrystusa, napisał:

(Łuk 2:8–15) 8 A byli w tej okolicy pasterze przebywający w polu i trzymający straż nocną nad swoim stadem. 9 I oto stanął przy nich anioł Pana, a chwała Pana zewsząd ich oświeciła. (…) 13 I zaraz z aniołem przybyło mnóstwo wojsk [gr. stratias, zastęp, l.poj.] niebieskich chwalących Boga i mówiących: 14 Chwała na wysokościach Bogu, a na ziemi pokój, wobec ludzi dobra wola. 15 A gdy aniołowie odeszli od nich do nieba, pasterze mówili między sobą: (…)

Zauważ, że z aniołem Pana pojawił się tylko bardzo liczny „zastęp niebieski”, a do nieba powrócili aniołowie (liczba mnoga). Czyli „zastęp niebieski” składa się z aniołów, zgadza się? Wszystkie te fragmenty Biblii świadczą o tym, że słowo „zastęp” (niebieski) wskazuje raczej na istoty żywe, dla ludzi zazwyczaj niewidzialne, stworzone przez Boga i Jemu służące, a nie na gwiazdy czy inne obiekty astronomiczne. No i Bóg wydał surowy zakaz oddawania im czci w jakikolwiek sposób.

(część 2 tutaj)

Postscriptum

O ile kilka wersetów w Biblii sugeruje, że termin „zastęp” niebieski może dotyczyć po prostu obiektów astronomicznych (np. Neh 9:6 czy Isa 40:25-26), to jednak termin ten pojawia się prawie zawsze w kontekście zakazanego kultu bałwochwalczego. Pierwszy werset drugiego rozdziału Księgi Rodzaju mówi jasno: wszystko (!) co istnieje w kosmosie i na ziemi jest stworzone przez Boga. W kolejnych księgach Biblii zapisano, że wśród tych rzeczy nie ma żadnego innego boga, któremu wolno/trzeba oddawać jakąkolwiek cześć. Badania archeologiczne pokazują jasno, że w przypadku kultu słońca, księżyca, planet czy gwiazd, tak naprawdę ludzie „od zawsze” oddawali cześć (i składali różne ofiary) jakimś bogom (w tym ubóstwionym pośmiertnie władcom), a wierzyli, że te ciała niebieskie były tylko manifestacją tych bogów — tak było i w Babilonie, i w Egipcie, i w Grecji, i w Rzymie… Można by takie „pogańskie” kulty uznać za zwykłą głupotę, problem jednak w tym, że nie trafiają one w próżnię, ale są oddawaniem czci diabłom**:

(1 Kor 10:19–20) 19 Cóż więc chcę powiedzieć? Że bożek jest czymś albo ofiara składana bożkom czymś jest? 20 Raczej chcę powiedzieć, że to, co poganie ofiarują, demonom ofiarują, a nie Bogu. (…)

(1 Cor 10:19–20 KJV 1900) 19 What say I then? that the idol is any thing, or that which is offered in sacrifice to idols is any thing? 20 But I say, that the things which the Gentiles sacrifice, they sacrifice to devils, and not to God: (…)

A jeśli uważasz, że Paweł w swoim liście do Koryntian „przesadził”, to zobacz co powiedział Bóg do Mojżesza:

(Kpł 17:1-7) 1 Wtedy PAN powiedział do Mojżesza: (…) 7 I nie będą już więcej składać swoich ofiar demonom, z którymi uprawiali nierząd. (…)

(Lev 17:7 KJV 1900) And they shall no more offer their sacrifices unto devils, after whom they have gone a whoring. (…)

* W ten sam sposób mamy przetłumaczone to zdanie w Biblii Brzeskiej (1563), Starym Testamencie w tłumaczeniu Izaaka Cylkowa (1883), Biblii Jakuba Wujka (1599), Biblii Warszawskiej (tzw. „Brytyjce”, 1975), a nawet w całkiem współczesnym przekładzie literackim EIB (2018, choć tam poprzestawiano kolejność wyrazów). Natomiast Biblia Poznańska (1975, „wszystkie zastępy ich”) i Biblia Tysiąclecia (1965/2003, „wszystkie zastępy jej”) trzymają się liczby mnogiej, dodając na końcu wersetu słowo stworzeń.

** Polskie stare tłumaczenia Biblii nie używają w poniższych wersetach słowa „demony”, lecz: „diabły” (Biblia Brzeskia), „dyjabły” (Biblia Gdańska), „czarty” (Biblia Jakuba Wujka); takie jest też tłumaczenie w King James Bible.

• Ilustracja pochodzi z: The Illuminated Bible, containing the Old and New Testaments, translated out of the original tongues, and with the former translations diligently compared and revised . . . embellished with sixteen hundred historical engravings by J. A. Adams, more than fourteen hundred of which of which are from original designs by J. G. Chapman. New-York, Harper & Brothers, Publishers, 82 Cliff-Street, 1846.
• Wszystkie cytaty (chyba, że zaznaczono inaczej) pochodzą z tzw. Uwspółcześnionej Biblii Gdańskiej (2017). Pismo Święte. Stary i Nowy Testament, pilnie i wiernie przetłumaczone w 1632 roku z języka greckiego i hebrajskiego na język polski z uwspółcześnioną gramatyką i uaktualnionym słownictwem. Toruń: Fundacja Wrota Nadziei.
• Cytaty oznaczone (KJV 1900) pochodzą z The Holy Bible: King James Version. (2009). (Electronic Edition of the 1900 Authorized Version). Bellingham, WA: Logos Research Systems, Inc.
• Ewentualne odstępstwa od opublikowanego w UBG i KJV tekstu są niezamierzone i są jedynie wynikiem pomyłek podczas kopiowania lub redakcji tekstu w wersji elektronicznej.

Do poczytania

• Barry, J. D., Bomar, D., Brown, D. R., Klippenstein, R., Mangum, D., Sinclair Wolcott, C., … Widder, W. (Eds.). (2016). In The Lexham Bible Dictionary. Bellingham, WA: Lexham Press.
• Floyd Nolen, J. (2004). Chronology of the Old Testament: Solving the Bible’s Most Intriguing Mysteries. Green Forest, US: Master Books.
• Freedman, D. N., Herion, G. A., Graf, D. F., Pleins, J. D., & Beck, A. B. (Eds.). (1992). In The Anchor Yale Bible Dictionary. New York: Doubleday.
• Jenni, E., & Westermann, C. (1997). Theological lexicon of the Old Testament. Peabody, MA: Hendrickson Publishers.
• Matthews, V. H., Chavalas, M. W., & Walton, J. H. (2000). The IVP Bible background commentary: Old Testament (electronic ed.). Downers Grove, IL: InterVarsity Press.
• Pinch, G. (2002). Handbook of Egyptian mythology. Santa Barbara, Calif. - Oxford: ABC-CLIO.

Czy posługując się tylko matematyką i rachunkiem prawdopodobieństwa można udowodnić, że zapowiadany w pismach Starego Testamentu Mesjasz to Jezus z Nazaretu, którego życie zostało opisane w czterech pierwszych księgach Nowego Testamentu? Uważam, że nie można, przynajmniej w ścisłym znaczeniu terminu „dowód”. Ale można pokazać, że przypadkowe spełnienie się kilkudziesięciu proroctw — spisywanych przez ponad tysiąc lat, przez wielu różnych autorów, i dotyczących oczekiwanego Mesjasza — w życiu jednego człowieka jest tak nieprawdopodobne, że tak naprawdę niemożliwe (zob. pierwszą część artykułu).

Zdaję sobie sprawę, że z przedstawionym wcześniej rozumowaniem (i obliczeniami) można się nie zgadzać. Niemniej jednak pozwolę sobie na kilka zdań wyjaśnienia.

Po pierwsze, obliczone prawdopodobieństwo (według klasycznej definicji) jest bardzo, ale to bardzo szacunkowe. Zwróć uwagę na fakt, że nie ma możliwości w miarę dobrego oszacowania prawdopodobieństwa wystąpienia większości poszczególnych zdarzeń. Szanse na wystąpienie niektórych z nich można z powodzeniem uznać np. za 0,001%, a innych na 70%. Dlatego założenie średniego prawdopodobieństwa zdarzenia na poziomie 50% uważam za bardzo „liberalne”, natomiast 25% — jest i tak na tyle wysokie, aby końcowy wynik był do zaakceptowania. Poza tym, część zapowiadanych wydarzeń można uważać za zależne, co skutkowałoby nieco innym sposobem obliczeń, ale przy liczbie o 28 cyfrach kilka zer mniej czy więcej z praktycznego punktu widzenia i tak nie zmieniłoby końcowego wniosku.

Po drugie, niektórzy twierdzą, że Jezus znał mesjańskie proroctwa i był na tyle sprytny, żeby robić podczas swojego życia te rzeczy, które były zapowiedziane, i w ten sposób „podstępnie” zidentyfikować siebie — zwykłego człowieka — jako oczekiwanego przez Żydów Mesjasza. A co w takim razie z wydarzeniami, na które nie miał wpływu: jako niemowlę albo jako umierający na krzyżu skazaniec? Zarzut ten jest tak absurdalny, że nie będę go dalej komentował. Powiem tylko tyle: jeśli ktoś utrzymuje, że po prostu miało miejsce dobrze przemyślane oszustwo, czyni z Pana Jezusa Chrystusa największego kłamcę i uzurpatora w historii ludzkości.

Po trzecie, niektóre z przytoczonych cytatów „nie wyglądają” na związane z zapowiedzią Mesjasza. Wyjaśnienie, dlaczego każdy z przytoczonych fragmentów należy do proroctw mesjańskich, przekracza ramy tego tekstu. Pozostawiam Ci tę kwestię do osobistego przestudiowania. Ponadto Żydzi, w porównaniu do człowieka współczesnego (dodajmy: z zachodniego kręgu kulturowego), odmiennie pojmowali istotę proroctw zapisanych w Pismach i tego jak proroctwo „działa”. Omówienie tego tematu niestety również znacznie wykracza poza ten artykuł. Zaznaczę tylko, że proroctwa dotyczące przyszłych wydarzeń zazwyczaj nie precyzowały czasu tych ich wystąpienia, a ponadto mogły wskazywać na większą liczbę wydarzeń, a do tego to oddalonych od siebie w czasie.

Na koniec tych rozważań chciałbym Ci zwrócić szczególną uwagę na proroctwa z psalmu 22. Dawid w tym psalmie opisuje egzekucję człowieka przez przybicie do krzyża. Dawid nigdy nie przeżył (ani nie widział) osobiście ukrzyżowania; co istotne, psalm ten został napisany około 10 wieku przed Chrystusem, a jak wynika ze świadectw historycznych, taki sposób wykonywania kary śmierci pojawił się dopiero 5 stuleci później. Jak to jest możliwe? Odpowiedź daje prorok Izajasz:

(Iz 46:9–10) 9 (…) bo ja jestem Bogiem, nie ma żadnego innego, jestem Bogiem i nie ma nikogo podobnego do mnie; 10 Zapowiadam od początku rzeczy ostatnie i od dawna to, czego jeszcze nie było. Mówię: Mój zamiar się spełni i wykonam całą swoją wolę.

* * *
Proroctwa dotyczące Mesjasza (ciąg dalszy z części pierwszej artykułu)

(Iz 7:14) Dlatego sam Pan da wam znak. Oto dziewica pocznie i urodzi syna, i nazwie go Emmanuel. (Iz 9:2) Lud, który chodził w ciemności, ujrzał wielką światłość, a mieszkającym w ziemi cienia śmierci zajaśniała światłość.

(Iz 9:6) Dziecko bowiem narodziło się nam, syn został nam dany. Na jego ramieniu spocznie władza, a nazwą go imieniem: Cudowny, Doradca, Bóg Mocny, Ojciec Wieczności, Książę Pokoju;

(Iz 11:1-2) 1 I wyjdzie gałązka z pnia Jessego, a latorośl z jego korzenia wyrośnie. 2 I spocznie na nim Duch PANA, duch mądrości i rozumu, duch rady i mocy, duch poznania i bojaźni PANA.

(Iz 40:3) Głos wołającego na pustyni: Przygotujcie drogę PANA, prostujcie na pustyni ścieżkę naszego Boga.

(Iz 42:1-7) 1 Oto mój sługa, którego wspieram, mój wybrany, którego sobie upodobała moja dusza. Dałem mu swojego Ducha, on przyniesie narodom sąd. (…)

(Iz 50:6–7) 6 Podałem moje plecy bijącym, a moje policzki rwącym mi brodę. Nie zakrywałem mojej twarzy przed zniewagami i pluciem. 7 Bo Pan BÓG wspomoże mnie, dlatego nie będę zhańbiony. Dlatego uczyniłem swoją twarz jak krzemień i wiem, że nie będę zawstydzony.

(Iz 52:13-53:12) 13 Oto się szczęśliwie powiedzie memu słudze. Będzie on wywyższony, wyniesiony i wielce uwielbiony. 14 Jak wielu przeraziło się z jego powodu, że zeszpecono jego wygląd bardziej niż innych ludzi, a jego postać — bardziej niż synów ludzkich; (…)

(Iz 53:5-8) 5 Lecz on był zraniony za nasze występki, starty za nasze nieprawości. Kara dla naszego pokoju była na nim, a jego ranami zostaliśmy uzdrowieni. 6 Wszyscy jak owce zbłądziliśmy, każdy z nas zboczył na swą drogę, a PAN włożył na niego nieprawość nas wszystkich. 7 Uciśniony i gnębiony, ale nie otworzył swoich ust. Jak baranek na rzeź prowadzony i jak owca przed tymi, którzy ją strzygą, zamilkł i nie otworzył swoich ust. 8 Został zabrany z więzienia i z sądu. Kto wypowie jego pokolenie? Został bowiem wyrwany z ziemi żyjących i zraniony za przestępstwo mojego ludu.

(Iz 53:9) I wyznaczono mu grób z niegodziwcami, a z bogaczami była jego śmierć, choć nieprawości nie uczynił ani nie znaleziono fałszu w jego ustach.

(Iz 53:10) Lecz spodobało się PANU zetrzeć go i zgnębić. A po złożeniu swojej duszy na ofiarę za grzech, ujrzy swoje potomstwo, przedłuży swoje dni i to, co się podoba PANU, przez jego rękę szczęśliwie się spełni.

(Iz 53:12) Dlatego dam mu dział wśród wielkich, aby dzielił się zdobyczami z mocarzami, ponieważ wylał swoją duszę na śmierć. Został zaliczony do przestępców, sam poniósł grzech wielu i wstawił się za przestępcami.

(Iz 55:1-13) O wszyscy spragnieni, przyjdźcie do wód, i wy, którzy nie macie pieniędzy, przyjdźcie, kupujcie i jedzcie; tak, przyjdźcie, kupujcie bez pieniędzy i bez zapłaty wino i mleko. (…)

(Iz 61:1–2) 1 Duch Pana BOGA jest nade mną, bo PAN mnie namaścił, abym głosił dobrą nowinę cichym, posłał mnie, abym opatrzył rany skruszonym w sercu, abym zwiastował uwięzionym wyzwolenie, a związanym otworzenie więzienia; 2 Abym ogłosił miłościwy rok PANA (…)

(Jr 22:30) Tak mówi PAN: Zapiszcie tego człowieka jako bezpotomnego i że mu się nie poszczęści za jego dni. Nie poszczęści się nikomu z jego potomstwa, by zasiąść na tronie Dawida i panować jeszcze w Judzie.

(Jr 31:15) Tak mówi PAN: W Rama słychać głos, lament i gorzki płacz: Rachel opłakuje swoich synów, nie daje się pocieszyć po stracie swoich synów, bo ich już nie ma.

(Dn 9:24–26) 24 Siedemdziesiąt tygodni wyznaczono nad twoim ludem i twoim świętym miastem na zakończenie przestępstwa, na zgładzenie grzechów i na przebłaganie za nieprawość, na wprowadzenie wiecznej sprawiedliwości, na opieczętowanie widzenia i proroctwa oraz na namaszczenie Najświętszego. 25 Dlatego wiedz i zrozum, że od wyjścia nakazu o przywróceniu i odbudowaniu Jerozolimy aż do Księcia Mesjasza będzie siedem tygodni i sześćdziesiąt dwa tygodnie. Zostaną odbudowane ulica i mur, ale w czasach trudnych. 26 A po tych sześćdziesięciu dwóch tygodniach zostanie zabity Mesjasz, lecz nie za siebie. (…)

(Oz 11:1) Gdy Izrael był dzieckiem, umiłowałem go, a z Egiptu wezwałem mego syna.

(Mi 5:2) Ale ty, Betlejem Efrata, choć jesteś najmniejsze wśród tysięcy w Judzie, z ciebie jednak wyjdzie mi ten, który będzie władcą w Izraelu, a jego wyjścia są od dawna, od dni wiecznych.

(Za 9:9) Raduj się wielce, córko Syjonu! Wykrzykuj, córko Jerozolimy! Oto twój Król przychodzi do ciebie; sprawiedliwy i Zbawiciel, cichy i siedzący na ośle, na oślątku, źrebięciu oślicy.

(Za 11:12–13) 12 Potem powiedziałem do nich: Jeśli to jest dobre w waszych oczach, dajcie mi moją zapłatę, a jeśli nie, zaniechajcie jej. Odważyli więc moją zapłatę: trzydzieści srebrników. 13 Potem PAN powiedział do mnie: Rzuć je przed garncarza. Wspaniała to zapłata, na jaką mnie tak drogo oszacowali! Wziąłem więc trzydzieści srebrników i rzuciłem je przed garncarza w domu PANA.

(Za 12:10) I wyleję na dom Dawida i na mieszkańców Jerozolimy ducha łaski i modlitwy. Będą patrzyć na mnie, którego przebili, i będą go opłakiwać, jak się opłakuje jedynaka; będą gorzko płakać nad nim, jak się płacze gorzko nad pierworodnym.

(Za 13:7) Mieczu, ocknij się przeciwko mojemu pasterzowi i przeciwko mężczyźnie, który jest moim towarzyszem, mówi PAN zastępów. Uderz pasterza, a owce zostaną rozproszone. (…)

(Ml 3:1) Oto posyłam mego posłańca, który przygotuje drogę przed moim obliczem. I nagle przybędzie do swojej świątyni Pan, którego wy szukacie, Posłaniec przymierza, którego wy pragniecie. Oto przyjdzie, mówi PAN zastępów.

Szanowni czytelnicy Do lektury kolejnych tekstów zapraszamy na naszą stronę pod adresem: jan1248.pl. Materiały, które znajdują się już na tym blogu, są dostępne również na nowej stronie, w dziale Artykuły.

• Ilustracja pochodzi z: The Illuminated Bible, containing the Old and New Testaments, translated out of the original tongues, and with the former translations diligently compared and revised . . . embellished with sixteen hundred historical engravings by J. A. Adams, more than fourteen hundred of which of which are from original designs by J. G. Chapman. New-York, Harper & Brothers, Publishers, 82 Cliff-Street, 1846.
• Wszystkie cytaty (chyba, że zaznaczono inaczej) pochodzą z tzw. Uwspółcześnionej Biblii Gdańskiej (2017). Pismo Święte. Stary i Nowy Testament, pilnie i wiernie przetłumaczone w 1632 roku z języka greckiego i hebrajskiego na język polski z uwspółcześnioną gramatyką i uaktualnionym słownictwem. Toruń: Fundacja Wrota Nadziei.
• Ewentualne odstępstwa od opublikowanego w UBG i KJV tekstu są niezamierzone i są jedynie wynikiem pomyłek podczas kopiowania lub redakcji tekstu w wersji elektronicznej.

Do poczytania

• Davis, C. T. (1965). The Crucifixion of Jesus. The Passion of Christ from a Medical Point of View. Arizona Medicine, 22, 183-187.
• Edwards, W. D., Gabel, W. J., & Hosmer, F. E. (1986). On the physical death of Jesus Christ. The Journal of the American Medical Association, 255(11), 1455-1463.
• Freedman, D. N., Herion, G. A., Graf, D. F., Pleins, J. D., & Beck, A. B. (Eds.). (1992). The Anchor Yale Bible Dictionary. New York: Doubleday.
• Gowers, T., Barrow-Green, J., & Leader, I. (2008). The Princeton companion to mathematics. Princeton: Princeton University Press.
• Herodotus. (1921). Herodotus, with an English translation (A. D. Godley, Trans.). London - New York: W. Heinemann; G. P. Putnam’s sons.
• Lockyer, H. (1973). All the messianic prophecies of the Bible. Grand Rapids: Zondervan Pub. House.
• Wójtowicz, K. (2012). O pojęciu dowodu w matematyce. Toruń: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Mikołaja Kopernika.