(Mt 2:23) A przyszedłszy, mieszkał w mieście zwanym Nazaret, aby się wypełniło to, co zostało powiedziane przez proroków: Będzie nazwany Nazarejczykiem.

Niektórzy posądzają Mateusza o nieznajomość pism Starego Testamentu, kiedy trafiają na powyższy werset, ponieważ w żadnej ze starotestamentowych ksiąg nie ma takiego proroctwa zapisanego wprost, tym bardziej, że Mateusz napisał, iż wielu proroków to zapowiadało. Ale pamiętajmy, że zarówno księgi Starego Testamentu jak i Ewangelia według Mateusza zostały napisane w kulturze żydowskiej Środkowego Wschodu, która inaczej podchodzi do rozumienia proroctwa niż świat Zachodu (zob. artykuł: Czy to możliwe).

Mateusz, pisząc zacytowane wyżej słowa, skorzystał ze sposobu interpretacji tekstu biblijnego znanego Żydom, tak 2000 lat temu, jak i dziś. Podstawowe cztery zasady tej interpretacji, które znajdziemy w literaturze rabinistycznej to:
- Peshat — proste, dosłowne znaczenie tekstu,
- Remez — kiedy tekst w jakiś sposób sugeruje pewną prawdę poza dosłownym znaczeniem,
- Derash/Midrash — kiedy stosuje się tekst jako ilustrację w nauczaniu,
- Sod — „mistyczne” znaczenie wydobyte z tekstu.

Ewangelista, kierując swój tekst przede wszystkim do czytelników pochodzenia żydowskiego, dla których zasady te były znane, skupił różnorodne proroctwa na temat Mesjasza i zastosował je do wielu zdarzeń z życia Jezusa pisząc jedno krótkie zdanie: „Będzie nazwany Nazarejczykiem”. Odbiorcy ewangelii znający Stary Testament, po przeczytaniu historii Jezusa opowiedzianej przez Mateusza, mogli bez większego problemu zrozumieć, że powiązanie miejscowości Nazaret z Jezusem wskazuje na te proroctwa, które zapowiadały oczekiwanego Mesjasza (dla nas, wychowanych na logice arystotelesowskiej, jest to znacznie trudniejsze). Niemniej jednak Mateusz odwołał się do dwóch grup proroctw: pierwsza grupa dotyczyła pogardy i szyderstwa jakie miały Chrystusa spotkać (szerzej o tym w części pierwszej artykułu), a druga — pochodzenia Mesjasza z rodu Dawida i Jego dzieł.

Dzięki grze słownej Nazaret-Nazarejczyk, Mateusz wskazuje bezpośrednio na werset z proroka Izajasza, który zapowiada, że Mesjasz będzie potomkiem Jessego. W jaki sposób dokonał tego powiązania? Otóż greckie słowo oddane po polsku jako Nazarejczyk, to „nazoraios” — co oznacza mieszkańca (osobę pochodzącą z) Nazaretu. Z kolei (nie wnikając w zawiłości leksykalne) greckie słowo „nazaret” to transliteracja nazwy hebrajskiej „netsareth”*, które zawiera hebrajski rdzeń „ntsr”. Dzięki takiemu zabiegowi, Mateusz odsyłał uważnego czytelnika znającego hebrajski Stary Testament (przypominam, że Mateusz kierował swoje świadectwo do czytelników pochodzenia żydowskiego), do 11 rozdziału w księdze proroka Izajasza, gdzie pierwsze dwa wersety brzmią (tutaj i w kolejnych cytatach wyróżnienia moje):

(Iz 11:1–2) 1 I wyjdzie gałązka z pnia Jessego, a latorośl [hebr. netser] z jego korzenia wyrośnie. 2 I spocznie na nim Duch PANA, duch mądrości i rozumu, duch rady i mocy, duch poznania i bojaźni PANA.

Było to powszechnie znane proroctwo dotyczące pochodzenia Mesjasza, chociaż tutaj dotyczyło Jego przodka, a nie miejsca zamieszkania. Werset pierwszy dodatkowo sugeruje, że Mesjasz będzie potomkiem króla Dawida (Jesse był ojcem króla Dawida), ale pojawi się dopiero, gdy chwała królewskiego Domu Dawida będzie „zredukowana” do korzenia. A to ponownie wskazuje, że Mesjasz będzie osobą nisko urodzoną. Dodam jeszcze, że jest to pierwsze wystąpienie słowa „netser” w tekście Starego Testamentu (i jedyne dotyczące Mesjasza), więc osłuchany z tekstem Biblii pobożny Żyd nie miał, jak sądzę, problemów ze znalezieniem tego fragmentu.**

A ten werset z rozdziału 11 przywodzi na myśl rozdział 53, gdzie zostały zapisane następujące słowa Izajasza:

(Iz 53:1–2) 1 Któż uwierzył naszemu głoszeniu, a komu jest objawione ramię PANA? 2 Wyrósł bowiem przed nim jak latorośl [hebr. joneq] i jak korzeń z suchej ziemi. Nie miał kształtu ani urody; i gdy widzieliśmy go, nie było wyglądu, który by się nam podobał.

Cała reszta tego rozdziału poświęcona jest Mesjaszowi cierpiącemu za grzechy swojego ludu (sprawdź sam, szanowny czytelniku). Co prawda tutaj nie mamy użytego słowa „netser” tylko „joneq”, niemniej jednak kontekst jest taki sam, a ponadto to hebrajskie słowo oznacza przede wszystkim ssące niemowlę (!)

Na tym nie koniec. W księdze proroka Jeremiasza czytamy kolejne proroctwo dotyczące Mesjasza:

(Jr 23:5–6) 5 Oto nadchodzą dni, mówi PAN, w których wzbudzę Dawidowi sprawiedliwą Latorośl [hebr. tsemach] i będzie panować Król, i będzie mu się szczęściło; będzie wykonywał sąd i sprawiedliwość na ziemi. 6 Za jego dni Juda będzie zbawiona, a Izrael będzie mieszkał bezpiecznie. A to jest jego imię, którym będą go nazywać: PAN NASZĄ SPRAWIEDLIWOŚCIĄ.

Tym razem hebrajskie słowo przetłumaczone jako latorośl to „tsemach”, natomiast samo proroctwo wybiega w przyszłość znacznie dalej niż zacytowane wcześniej, bo aż do czasów, gdy Mesjasz, potomek Dawida, będzie sprawował na ziemi sprawiedliwą władzę królewską. I wtedy mieszkańcy Judy i Izraela już nie będą go nazywać pogardliwym mianem „Jezus z Nazaretu”, ale „Pan naszą sprawiedliwością” — po hebrajsku „JHWH tsidqenu”. Tę zapowiedź Jeremiasza, powtórzoną prawie dosłownie, znajdujemy w rozdziale 33:

(Jr 33:12–16) 12 Tak mówi PAN zastępów: (…) 14 Oto nadchodzą dni, mówi PAN, kiedy utwierdzę to dobre słowo, które zapowiedziałem domowi Izraela i domowi Judy. 15 W tych dniach i w tym czasie sprawię, że wyrośnie Dawidowi Latorośl [hebr. tsemah] sprawiedliwa. Będzie on sprawował sąd i wymierzał sprawiedliwość na ziemi. 16 W tych dniach Juda będzie zbawiona, a Jerozolima będzie mieszkać bezpiecznie. A takie jest imię, którym będą ją nazywać: PAN naszą sprawiedliwością.

Podobne słowa Boga przekazał prorok Ezechiel:

(Ez 34:29–30) 29 Wzbudzę im sławną latorośl [hebr. matta’] i już nie będą niszczeni głodem w ziemi, ani nie będą znosili zniewag pogan. 30 I poznają, że ja, PAN, ich Bóg, jestem z nimi, a oni, dom Izraela, są moim ludem, mówi Pan BÓG.

W księdze proroka Zachariasza ponownie odnajdujemy hebrajskie „tsemach” w kontekście Mesjasza:

(Za 3:8–9) 8 Słuchaj więc teraz, Jozue, najwyższy kapłanie, ty i twoi towarzysze, którzy siedzą przed tobą. Są oni bowiem jakby ludźmi niezwykłymi, gdyż oto przywiodę swojego sługę — Latorośl [hebr. tsemach]. 9 Oto bowiem ten kamień, który kładę przed Jozuem: na tym jednym kamieniu będzie siedmioro oczu. Oto wykonam na nim ryt, mówi PAN zastępów, i zgładzę nieprawość tej ziemi w jednym dniu.

Symboliczne imię „Latorośl” mamy tu w otoczeniu dwóch innych tytułów mesjańskich: „mój sługa” i „kamień”. Jako Sługa Boga, Pan Jezus Chrystus jest tym, który przychodzi pełnić wolę Ojca. Jako Latorośl z korzenia Jessego — potomkiem, który przywróci władzę i potęgę królewskiej linii Dawida. Jako Kamień — osądzi pogan, ale będzie także kamieniem potknięcia i skałą zgorszenia dla tych, którzy nie uwierzą.

I dalej u Zachariasza czytamy:

(Za 6:12–13) 12 I powiedz do niego: Tak mówi PAN zastępów: Oto mąż, którego imię brzmi Latorośl [hebr. tsemach]; on wyrośnie ze swego miejsca i zbuduje świątynię PANA. 13 On zbuduje świątynię PANA, będzie obdarzony chwałą, zasiądzie na swoim tronie i będzie panować na nim, i będzie on kapłanem na swoim tronie; i rada pokoju będzie między nimi oboma.

Prorok, w imieniu Boga informuje, że Mesjasz zbuduje świątynię Pana, i będzie Królem i Kapłanem równocześnie. To kapłaństwo Króla-Mesjasza tłumaczy obszernie autor Listu do Hebrajczyków:

(Hbr 7:1–8:2) 7:1 Ten bowiem Melchizedek, król Salemu, kapłan Boga najwyższego, wyszedł na spotkanie Abrahama wracającego po rozgromieniu królów i pobłogosławił go. (…) 11 Gdyby więc doskonałość była osiągalna przez kapłaństwo lewickie — gdyż lud otrzymał prawo oparte na nim — to jaka byłaby jeszcze potrzeba, aby pojawił się inny kapłan według porządku Melchizedeka, a nie był mianowany według porządku Aarona? 12 A skoro zmienia się kapłaństwo, musi też nastąpić zmiana prawa. 13 Ten zaś, o którym się to mówi, należał do innego pokolenia, z którego nikt nie służył przy ołtarzu. 14 Wiadomo bowiem, że nasz Pan pochodził z pokolenia Judy, o którym to pokoleniu odnośnie kapłaństwa Mojżesz nic nie mówi. 15 Jest to jeszcze bardziej oczywiste, skoro na podobieństwo Melchizedeka pojawia się inny kapłan; 16 Który stał się nim nie według cielesnego przykazania prawa, ale według mocy niezniszczalnego życia. 17 Tak bowiem świadczy: Ty jesteś kapłanem na wieki według porządku Melchizedeka. (…) 23 A wprawdzie tamtych kapłanów było wielu, gdyż śmierć nie pozwoliła im trwać na zawsze. 24 Ten zaś, ponieważ trwa na wieki, ma kapłaństwo nieprzemijające. 25 Dlatego też całkowicie może zbawić tych, którzy przez niego przychodzą do Boga, bo zawsze żyje, aby wstawiać się za nimi. 26 Takiego to przystało nam mieć najwyższego kapłana: świętego, niewinnego, nieskalanego, oddzielonego od grzeszników i wywyższonego ponad niebiosa; 27 Który nie musi codziennie, jak tamci najwyżsi kapłani, składać ofiar najpierw za własne grzechy, a potem za grzechy ludu. Uczynił to bowiem raz, ofiarując samego siebie. (…) 8:1 A oto podsumowanie tego, co mówimy: mamy takiego najwyższego kapłana, który zasiadł po prawicy tronu Majestatu w niebiosach. 2 Jest on sługą świątyni i prawdziwego przybytku zbudowanego przez Pana, a nie człowieka.

* * *
Jak widzisz, w jednym niepozornym i często komentowanym tylko bardzo powierzchownie zdaniu:

(Mt 2:23) A przyszedłszy, mieszkał w mieście zwanym Nazaret, aby się wypełniło to, co zostało powiedziane przez proroków: Będzie nazwany Nazarejczykiem.

Mateusz skupił jak w soczewce mesjańskie zapowiedzi przekazane przez usta wielu proroków oraz ich wypełnienie w życiu Jezusa z Nazaretu. Ale zauważ, że wypełniła się tylko część tych proroctw — ta część, która dotyczy Jego pierwszego przyjścia. Reszta czeka na wypełnienie. I nie miej, szanowny czytelniku, żadnych wątpliwości — jeśli proroctwa o narodzeniu Mesjasza, Jego śmierci i zmartwychwstaniu wypełniły się dosłownie — proroctwa dotyczące Jego powrotu i królowania na tronie Dawida też się wypełnią dosłownie.

(Ap 22:16–20) 16 Ja, Jezus, posłałem mojego anioła, aby wam świadczył o tym w kościołach. Ja jestem korzeniem i potomkiem Dawida, jasną gwiazdą poranną. 17 A Duch i oblubienica mówią: Przyjdź! A kto słyszy, niech powie: Przyjdź! A kto pragnie, niech przyjdzie, a kto chce, niech darmo weźmie wodę życia. 18 Oświadczam zaś każdemu, kto słucha słów proroctwa tej księgi: Jeśli ktoś dołoży coś do tego, dołoży mu też Bóg plag opisanych w tej księdze; 19 A jeśli ktoś odejmie coś ze słów księgi tego proroctwa, odejmie też Bóg jego dział z księgi życia i ze świętego miasta, i z rzeczy, które są opisane w tej księdze. 20 Tak mówi ten, który zaświadcza o tym: Zaprawdę, przyjdę wkrótce. Amen! (…)

* Pisownię z literą Tsadi (ts) a nie Zayin (z) potwierdzają tak badania archeologiczne, jak i zachowane świadectwa pisemne, np. Peshitta czy Talmud. Taki jest też zapis we współczesnych tłumaczeniach NT na język hebrajski (np. Hebrew New Testament by Salkinson-Ginsburg, 2018). Dlatego też próby powiązania określenia „Nazarejczyk” (które informuje o pochodzeniu) ze specjalnymi ślubami nazirejczyka (zob. rozdział 6 Księgi Liczb) jest niewłaściwe.
** Polskie słowo „latorośl” najlepiej oddaje cały kontekst znaczeniowy. W innych polskich tłumaczeniach znajdziemy: latoroztka (w Biblii Brzeskiej, 1563), płonka (w Starym Testamencie w tłumaczeniu Izaaka Cylkowa, 1883), kwiat (w Biblii Jakuba Wujka, 1599), pęd (w Biblii Warszawskiej, 1975; w Biblii Ekumenicznej, 2018; we współczesnym przekładzie literackim EIB, 2018 oraz w tzw. Biblii SNPD, 2020), latorośl (w Biblii Poznańskiej, 1975), odrośl (w Biblii Tysiąclecia, 1965/2003).

Szanowni czytelnicy Do lektury kolejnych tekstów zapraszamy na naszą stronę pod adresem: jan1248.pl. Materiały, które znajdują się już na tym blogu, są dostępne również na nowej stronie, w dziale Artykuły.

• Ilustracja pochodzi z: Tristram, H. B. (1865). The land of Israel. A journal of travels in Palestine. London: Society for the promoting Christian knowledge.
• Wszystkie cytaty (chyba, że zaznaczono inaczej) pochodzą z tzw. Uwspółcześnionej Biblii Gdańskiej (2017). Pismo Święte. Stary i Nowy Testament, pilnie i wiernie przetłumaczone w 1632 roku z języka greckiego i hebrajskiego na język polski z uwspółcześnioną gramatyką i uaktualnionym słownictwem. Toruń: Fundacja Wrota Nadziei.
• Ewentualne odstępstwa od opublikowanego w UBG tekstu są niezamierzone i są jedynie wynikiem pomyłek podczas kopiowania lub redakcji tekstu w wersji elektronicznej.

Do poczytania

• Balz, H. R., & Schneider, G. (1990–). Exegetical dictionary of the New Testament. Grand Rapids, Mich.: Eerdmans.
• Barry, J. D., Bomar, D., Brown, D. R., Klippenstein, R., Mangum, D., Sinclair Wolcott, C., … Widder, W. (Eds.). (2016). In The Lexham Bible Dictionary. Bellingham, WA: Lexham Press.
• Beitzel, B. J., & Lyle, K. A. (Eds.). (2016). Lexham Geographic Commentary on the Gospels. Bellingham, WA: Lexham Press.
• Brand, C., Draper, C., England, A., Bond, S., Clendenen, E. R., Butler, T. C., & Latta, B. (Eds.). (2003). In Holman Illustrated Bible Dictionary. Nashville, TN: Holman Bible Publishers.
• Freedman, D. N., Herion, G. A., Graf, D. F., Pleins, J. D., & Beck, A. B. (Eds.). (1992). In The Anchor Yale Bible Dictionary. New York: Doubleday.
• Fruchtenbaum, A. G. (1998). Messianic Christology: a study of Old Testament prophecy concerning the first coming of the Messiah. Tustin, CA: Ariel Ministries.
• Hebrew New Testament by Salkinson-Ginsburg. (2018). The Society for Distributing Hebrew Scriptures.
• Jenni, E., & Westermann, C. (1997). Theological lexicon of the Old Testament. Peabody, MA: Hendrickson Publishers.
• Kasdan, B. (2011). Matthew Presents Yeshua, King Messiah: A Messianic Commentary. Clarksville, MD: Messianic Jewish Publishers.
• Kiraz, G. A. (Ed.). (2002). The Peshitta. Bellingham, WA: Logos Bible Software.
• Leiden Peshitta. (2008). Leiden: Peshitta Institute Leiden.
• Smith, W., & Fuller, J. M. (1893). A dictionary of the Bible comprising its antiquities, biography, geography, and natural history. London: J. Murray.
• Stern, D. H. (1996). Jewish New Testament Commentary: a companion volume to the Jewish New Testament (electronic ed.). Clarksville: Jewish New Testament Publications.
• Stern, D. H. (2005). Komentarz żydowski do Nowego Testamentu (A. Czwojdrak, tłum.). Warszawa: „Vocatio”.
• Swanson, J. (1997). Dictionary of Biblical Languages with Semantic Domains: Hebrew (Old Testament) (electronic ed.). Oak Harbor: Logos Research Systems, Inc.
• Walker, L. L., Elmer A. Martens. (2005). Cornerstone biblical commentary: Isaiah, Jeremiah, & Lamentations (Vol. 8). Carol Stream, IL: Tyndale House Publishers.
• Walvoord, J. F., & Zuck, R. B., Dallas Theological Seminary. (1985). The Bible Knowledge Commentary: An Exposition of the Scriptures. Wheaton, IL: Victor Books.

(Mt 2:19–23) 19 A gdy Herod umarł, oto anioł Pana ukazał się we śnie Józefowi w Egipcie; 20 I powiedział: Wstań, weź dziecko oraz jego matkę i idź do ziemi izraelskiej. Umarli bowiem ci, którzy czyhali na życie dziecka. 21 Wstał więc, wziął dziecko oraz jego matkę i przybył do ziemi izraelskiej. 22 (…) Ale będąc napomniany przez Boga we śnie, odszedł w strony Galilei. 23 A przyszedłszy, mieszkał w mieście zwanym Nazaret, aby się wypełniło to, co zostało powiedziane przez proroków: Będzie nazwany Nazarejczykiem.

Mateusz opisując wydarzenia związane z narodzinami Jezusa zapisał, że według zapowiedzi proroków, Pan Jezus Chrystus będzie nazwany Nazarejczykiem. I nie ma w tym zdaniu nic dziwnego, bo Mateusz wiele razy przywoływał wypełnione w Jezusie proroctwa (zob. Mt 1:22, 2:5, 2:15, 2:17, 3:3 itd.). Problem w tym, że jeśli przejrzy się księgi proroków, to takiej bezpośredniej zapowiedzi nie ma, a miejscowość Nazaret nie jest nawet wspomniana w Starym Testamencie. Co więc Mateusz miał na myśli?

Za każdym razem, gdy Mateusz odwoływał się do wcześniejszych proroctw — pisząc „wypełniło się to, co zostało powiedziane przez proroka…” — dokładnie wiadomo, który werset ze starego Testamentu przywoływał. Często nawet podawał, o którego proroka chodzi. Tymczasem, i to tylko w zacytowanym na początku miejscu, Mateusz napisał o zapowiedziach proroków (w liczbie mnogiej), według których Jezus będzie nazwany Nazarejczykiem. O co więc mu chodziło? Zastanawiałeś się kiedykolwiek nad tym?

Przede wszystkim trzeba zaznaczyć, iż według Mateusza prorocy nie zapowiedzieli, że Jezus zamieszka w miejscowości Nazaret, tylko że będzie nazwany Nazarejczykiem. Oczywiście stało się tak z powodu miejsca zamieszkania/pochodzenia, ale jednak jest to pewna różnica.

Określenie „Jezus z Nazaretu” znajdziemy we wszystkich czterech ewangeliach i w Dziejach Apostolskich, pada ono zarówno z ust ludzi, jak i duchów nieczystych oraz aniołów, widniało też na umieszczonym na krzyżu napisie:

(Łk 18:37) I powiedziano mu, że przechodzi Jezus z Nazaretu.

(Mk 1:24) Ach, cóż my z tobą mamy, Jezusie z Nazaretu? Przyszedłeś nas zniszczyć? Wiem, kim jesteś: Świętym Boga.

(Mk 16:6) Lecz on powiedział do nich: Nie bójcie się. Szukacie Jezusa z Nazaretu, który był ukrzyżowany. Powstał, nie ma go tu. Oto miejsce, gdzie go złożono.

(J 19:19) Sporządził też Piłat napis i umieścił na krzyżu. A było napisane: Jezus z Nazaretu, król Żydów.

(Mt 26:71) A gdy wyszedł do przedsionka, zobaczyła go inna dziewczyna i powiedziała do tych, którzy tam byli: On też był z Jezusem z Nazaretu.

Nawet sam Jezus w ten właśnie sposób przedstawił się Pawłowi na drodze do Damaszku:

(Dz 22:7–8) 7 I upadłem na ziemię, i usłyszałem głos, który mówił do mnie: Saulu, Saulu, dlaczego mnie prześladujesz? 8 A ja odpowiedziałem: Kim jesteś, Panie? I powiedział do mnie: Ja jestem Jezus z Nazaretu, którego ty prześladujesz.

Wróćmy do teksu Mateusza. Nazaret był (i nadal jest) położony na niewysokim grzbiecie górskim, ok. 240 m powyżej żyznej Doliny Jezreel. Niemniej jednak zbocze tego wyniesienia od południa jest na tyle strome, że od tej strony do Nazaretu można się było dostać tylko wąską, długą, krętą drogą. Natomiast od północnej strony zbocze znacznie łagodniej schodzi do doliny Beth-Netofa i do ówczesnej stolicy politycznej tego regionu — Seforis — mieszkańcy mieli niecałe 5 km. Niemniej jednak, z racji położenia geograficznego, szlaki handlowe wschód-zachód czy północ-południe omijały Nazaret. O ile jego mieszkańcy być może byli zainteresowani kontaktami z miastem i resztą regionu, to prawdopodobnie „reszta regionu” nie była zainteresowana Nazaretem (zobacz cytat poniżej). Pola okalające Nazaret były małe i kamieniste. W sumie była to mała rolnicza wieś, zamieszkana przez stosunkowo biednych ludzi, „zapomniana przez resztę świata”. Można powiedzieć, że mieszkańcy Galilei odnosili się do tej miejscowości z pogardą — kolokwialnie mówiąc, nie było tam nic godnego uwagi (taka Kozia Wólka). Apostoł Jan zanotował, nie pozostawiającą co do tego wątpliwości, wypowiedź Natanaela:

(J 1:46) I zapytał go Natanael: Czyż z Nazaretu może być coś dobrego? (…)

Ponadto wydarzenie opisane przez pozostałych ewangelistów wskazuje, że mieszkańcy Nazaretu byli ludźmi zawistnymi i gwałtownymi, co niewątpliwie przyczyniło się do złej reputacji tej miejscowości:

(Łk 4:16—29) 16 [Jezus — red.] Przyszedł też do Nazaretu, gdzie się wychował. Według swego zwyczaju wszedł w dzień szabatu do synagogi i wstał, aby czytać. 17 I podano mu księgę proroka Izajasza. (…) 28 I wszyscy w synagodze, słysząc to, zapłonęli gniewem; 29 A wstawszy, wypchnęli go z miasta i wyprowadzili na szczyt góry, na której było zbudowane ich miasto, aby go z niej zrzucić.

(Mt 13:54–57) 54 A przyszedłszy w swoje rodzinne strony, nauczał ludzi w ich synagodze, tak że się bardzo zdumiewali i mówili: Skąd on ma tę mądrość i moc? 55 Czyż to nie jest syn cieśli? Czyż jego matce nie jest na imię Maria, a jego bracia to Jakub, Józef, Szymon i Juda? 56 A jego siostry, czyż wszystkie nie są wśród nas? Skąd więc on ma to wszystko? 57 I byli nim zgorszeni. (…)

Mateusz wskazuje zatem na fakt, że określenie Jezusa jako człowieka z pogardzanego Nazaretu, jest nawiązaniem do wielu proroków Starego Testamentu, którzy to mówili właśnie o Mesjaszu jako o postaci wyszydzonej i wzgardzonej:

(Ps 69:8–9) 8 Stałem się obcy dla moich braci i cudzoziemcem dla synów mojej matki; 9 Bo gorliwość o twój dom zżarła mnie i spadły na mnie urągania urągających tobie.

(Iz 53:3) Wzgardzony i odrzucony przez ludzi; mąż boleści i doświadczony cierpieniem. I przed nim ukrywaliśmy jakby swoją twarz; wzgardzony tak, że mieliśmy go za nic.

(Za 11:13) (…) Wspaniała to zapłata, na jaką mnie tak drogo oszacowali! Wziąłem więc trzydzieści srebrników i rzuciłem je przed garncarza w domu PANA.

Proroctwa te zapowiadały, że drwina i szyderstwo będą Mu towarzyszyły przez całe życie, a nawet podczas śmierci na krzyżu:

(Ps 22:6–7) 6 Ja zaś jestem robakiem, a nie człowiekiem, pośmiewiskiem ludzi i wzgardą ludu. 7 Wszyscy, którzy mnie widzą, szydzą ze mnie, wykrzywiają usta, potrząsają głową, (…)

Oczywiście, nie zawsze gdy ktoś używał określenia „Jezus z Nazaretu”, mówił to z drwiną:

(Dz 2:22) Mężowie izraelscy, słuchajcie tych słów: Jezusa z Nazaretu, męża potwierdzonego przez Boga wśród was mocami, cudami i znakami, których Bóg dokonał przez niego wśród was, o czym sami wiecie;

A z czasem, określenie „z Nazaretu” nabrało charakteru unikalnego i stało się niemalże tytułem honorowym Jezusa, przynajmniej w ustach niektórych ludzi:

(Mt 21:10–11) 10 Kiedy wjechał do Jerozolimy, poruszyło się całe miasto i pytano: Któż to jest? 11 A tłumy odpowiadały: To jest Jezus, prorok z Nazaretu w Galilei.

Niemniej jednak drwina, szyderstwo i pogarda w określeniu Jezusa człowiekiem z Nazaretu nie zniknęły:

(Dz 6:13–14) 13 I podstawili fałszywych świadków, którzy zeznali: Ten człowiek nie przestaje mówić bluźnierstw przeciwko temu świętemu miejscu i przeciwko prawu. 14 Słyszeliśmy bowiem, jak mówił, że ten Jezus z Nazaretu zburzy to miejsce i zmieni zwyczaje, które nam przekazał Mojżesz.

Wydaje się, że właśnie to szyderstwo i pogardę okazywaną Jezusowi miał na myśli Mateusz, pisząc że nazwanie Jezusa Nazarejczykiem, to wypełnienie się tego, co zapowiadali prorocy.

Ale to nie wszystko. Mateusz, w zacytowanym na początku 23 wersecie, wskazał jeszcze na całkiem inne starotestamentowe proroctwa dotyczące Mesjasza, który miał być nazwany Nazarejczykiem.

(część 2 tutaj)

Postscriptum

Echa takiego pogardliwego traktowania „Jezusa z Nazaretu” można odnaleźć również w Talmudzie Babilońskim czy też w dziele rabina Mojżesza Majmonidesa Miszne Tora. Warto też zwrócić uwagę na fakt, że imię Jezusa zostało w Talmudzie celowo zniekształcone (więcej o tym tutaj). Pozostawiam te fragmenty pism rabinicznych w wersji angielskiej i bez dalszego komentarza (wyróżnienia w cytatach jak w oryginale):

„In our open places”; that we should not have a child or student who overcooks his food in public, i.e., who sins in public and causes others to sin, as in the well-known case of Jesus the Nazarene [hebr. yeshu hannotseri].” (Berakhot 17b:1)

„This is not like Elisha, who pushed Gehazi away with both hands, and not like Yehoshua ben Perahya, who pushed Jesus the Nazarene [hebr. lehannotseri], one of his students, away with both hands. (…) Gemara explains how he caused the masses to sin: For the Master said: Jesus the Nazarene [hebr. yeshu] performed sorcery, and he incited the masses, and subverted the masses, and caused the Jewish people to sin.” (Sota 47a:6, 14)

„Was Jesus the Nazarene [hebr. yeshu hannotseri] worthy of conducting a search for a reason to acquit him? He was an inciter to idol worship, and the Merciful One states with regard to an inciter to idol worship: “Neither shall you spare, neither shall you conceal him”. Rather, Jesus [hebr. yeshu] was different, as he had close ties with the government, and the gentile authorities were interested in his acquittal. Consequently, the court gave him every opportunity to clear himself, so that it could not be claimed that he was falsely convicted. (Sanhedrin 43a:21)

Even Jesus the Nazarene who imagined he would be the Messiah and was killed by the Court (Or, was handed over to the Romans who killed him as a revolutionary because he proclaimed himself the Messiah, King of Israel) was prophesized about by Daniel as it says, “and also the children of the violent among your people will lift themselves up to establish the vision, but they shall stumble” (Daniel 11:14). Was there ever a greater impediment than this one? All the Prophets spoke of the Messiah, Redeemer of Israel and Savior and Gatherer of the Exiles and Strengthener of the Commandments. But this one caused the ruin of Israel by the sword and the dispersal of its remnant and its humiliation and reversed (Or, changed) the Torah, and caused most of the world to err and worship a god other than HaShem (G-d). (Laws of Kings and Wars, 11:6)

Talmud Babiloński — według The William Davidson Talmud, digital edition of the Koren Noe Talmud.
Miszne Tora — według tłumaczenia Reuvena Braunera: Laws of Kings and Wars. Translation of the Final Chapter of the Rambam’s Mishneh Torah, 2012.

• Ilustracja pochodzi z: Smith, W. (1868). Images from A Dictionary of the Bible (Smith). Hartford, CT: J. B. Burr & Company.
• Opracowanie mapy własne w programie Bible Mapper (Copyright © 2005-2015 by David P. Barrett). Mapę zamieszczam na licencji: Creative Commons BY-NC-SA.
• Wszystkie cytaty (chyba, że zaznaczono inaczej) pochodzą z tzw. Uwspółcześnionej Biblii Gdańskiej (2017). Pismo Święte. Stary i Nowy Testament, pilnie i wiernie przetłumaczone w 1632 roku z języka greckiego i hebrajskiego na język polski z uwspółcześnioną gramatyką i uaktualnionym słownictwem. Toruń: Fundacja Wrota Nadziei.
• Ewentualne odstępstwa od opublikowanego w UBG tekstu są niezamierzone i są jedynie wynikiem pomyłek podczas kopiowania lub redakcji tekstu w wersji elektronicznej.