Jan 12:48

Zastanawiałeś się kiedykolwiek czy anioły mają skrzydła? Cóż to za pytanie — możesz sobie pomyśleć — przecież wszyscy wiedzą, że tak. Wystarczy spojrzeć na dowolną ilustrację, obraz albo rzeźbę przedstawiającą takiego czy innego anioła; w literaturze i filmie jest zresztą tak samo. Anioł musi mieć skrzydła, bo jak inaczej rozpoznać, że to anioł? No właśnie… tak się składa, że według świadectwa Biblii, nikt nigdy nie widział anioła ze skrzydłami. Dlatego też niejednokrotnie ludzie nie byli świadomi, że z aniołami rozmawiali, co zresztą potwierdza autor listu do Hebrajczyków:

(Hbr 13:2) Nie zapominajcie o gościnności, gdyż przez nią niektórzy, nie wiedząc, aniołów gościli.

Artyści zaczęli „przyprawiać” aniołom skrzydła dopiero w czwartym wieku po Chrystusie. Wcześniej chrześcijanie (lub ludzie podający się za chrześcijan) przedstawiali aniołów bez skrzydeł. Nie jest tematem tego artykułu dociekanie skąd się wziął ten zwyczaj. Zajmiemy się za to tekstem biblijnym i zobaczymy, co o aniołach mówi sama Biblia. W tym miejscu od razu zastrzegam, że ten krótki artykuł w żadnej mierze nie jest wykładem angelologii, ani nawet jego skrótem. Chciałbym jednak poruszyć kilka kwestii związanych z aniołami (i nie tylko), które — jak się wydaje — są dla większości ludzi zupełnie nieznane.

* * *
Pierwszy raz anioł pojawia się w Biblii w 16 rozdziale Księgi Rodzaju, czyli w Pierwszej Księdze Mojżeszowej:

(Rdz 16:7–11) 7 I Anioł PANA [hebr. malak JHWH] znalazł ją [Hagar — red.] u źródła wód na pustyni, u źródła przy drodze do Szur. 8 I zapytał: Hagar, służąco Saraj, skąd przyszłaś i dokąd idziesz? Ona odpowiedziała: Uciekam od swojej pani Saraj. 9 Anioł PANA powiedział jej: Wróć do swojej pani i poddaj się pod jej władzę. 10 Powiedział jej też Anioł PANA: Rozmnożę twoje potomstwo tak bardzo, że z powodu jego mnogości nie będzie go można policzyć. 11 Potem Anioł PANA powiedział jej: Oto poczęłaś i urodzisz syna, a nadasz mu imię Izmael, bo PAN usłyszał twoje cierpienie.

Zauważ, że Mojżesz nawet nie napomknął jak ten anioł wyglądał. Zwróć również uwagę na to, że Hagar w żaden sposób nie zdziwił wygląd tego anioła, i że rozmawiała z nim jak ze spotkanym przypadkowo człowiekiem, którego zresztą widziała:

(Rdz 16:13) I nazwała PANA [hebr. JHWH], który mówił do niej: Ty jesteś Bogiem, który mnie widzi. Powiedziała bowiem: Czyż tu nie spoglądałam na tego, który widzi mnie?

Do tego, kim tak naprawdę jest postać nazywana w Biblii „Anioł PANA” (ang. angel of the LORD), wrócimy później.

Kolejny raz opowieść o spotkaniu ludzi z aniołami znajdujemy w rozdziale 18 Księgi Rodzaju:

(Rdz 18:1–2) 1 Potem PAN ukazał mu się na równinie Mamre, a on siedział u wejścia do swego namiotu w najgorętszej porze dnia. 2 I podniósł swe oczy, i zobaczył, że naprzeciwko niego stanęli trzej mężczyźni. (…)

Z dalszej części owej historii wynika, że jednym z tych mężczyzn był sam Bóg, a dwaj pozostali byli aniołami:

(Rdz 18:22; 19:1–2) 18:22 Wtedy ci mężczyźni [hebr. haanaszim] odwrócili wzrok i poszli stamtąd do Sodomy, ale Abraham jeszcze stał przed PANEM [hebr. JHWH]. (…) 19:1 I dwaj aniołowie [hebr. hamalakim] przyszli wieczorem do Sodomy, (…) Gdy Lot ich zobaczył, wstał i wyszedł im naprzeciw, i skłonił się twarzą do ziemi. 2 I powiedział: Oto proszę, moi panowie, wstąpcie teraz do domu swego sługi, przenocujcie i umyjcie sobie nogi. (…)

I znów ani słowa o wyglądzie tych niezwykłych gości Abrahama. Biblijny tekst sugeruje jednak, że wyglądali jak zwykli, podróżujący mężczyźni (hebr. isz) — bez skrzydeł, bez aureoli itp. — z tym, że posiadali pewne „umiejętności”, których zwykli ludzie nie mają:

(Rdz 19:10–11) 10 Ale ci mężczyźni [hebr. haanaszim; tj. aniołowie — red.] wysunęli ręce, wciągnęli Lota do siebie, do domu, i zamknęli drzwi. 11 Mężczyzn [hebr. haanaszim; tj. mieszkańcy Sodomy — red.] zaś, którzy byli u drzwi domu, od najmniejszego aż do największego, porazili ślepotą, tak że na próżno usiłowali znaleźć drzwi.

Inny przykład spotkania anioła z ludźmi znajdziemy w opowieści o okolicznościach narodzenia Samsona:

(Sdz 13:3–6) 3 I Anioł PANA [hebr. malak JHWH] ukazał się tej kobiecie, i powiedział do niej: Oto jesteś niepłodna i nie rodziłaś, ale poczniesz i urodzisz syna. (…) 6 Wtedy kobieta przyszła i powiedziała swemu mężowi: Przyszedł do mnie mąż Boży [hebr. isz haelohim], którego oblicze było jak oblicze Anioła Boga [hebr. malak haelohim], bardzo straszne. Nie pytałam go, skąd jest, nie oznajmił mi też swego imienia.

Tym razem kobieta, której ukazał się anioł myślała, że przyszedł do niej mąż Boży (starotestamentowe określenie proroka — np. Mojżesza, zob. Pwt 33:1, Eliasza, zob. 2 Krl 1:9–10). Mimo tego, że jego oblicze było bardzo „straszne” (hebr. jare, inaczej: wzbudzające cześć i strach), ani ona, ani jej mąż (zob. Sdz 13:16) nie wiedzieli z kim mają do czynienia, aż do momentu, gdy anioł zniknął w ogniu palącej się na ołtarzu ofiary:

(Sdz 13:19–21) 19 Wziął więc Manoach koźlę oraz ofiarę pokarmową i złożył to na skale PANU [hebr. JHWH]. A uczynił on [anioł — red.] cud, a Manoach i jego żona patrzyli na to. 20 A gdy płomień wznosił się z ołtarza ku niebu, wtedy Anioł PANA [hebr. malak JHWH] wstąpił w płomień ołtarza, a Manoach i jego żona, widząc to, upadli na twarze na ziemię. 21 I Anioł PANA [hebr. malak JHWH] już więcej nie ukazał się Manoachowi ani jego żonie. (…)

* * *
W wielu wypadkach anioł nie był wysyłany przez Boga z wiadomością, ale z konkretnym zadaniem — niejednokrotnie chodziło o odebranie życia tysiącom ludzi, tak jak to miało miejsce choćby za panowania króla Dawida (zginęło wtedy siedemdziesiąt tysięcy mężczyzn):

(1 Krn 21:15–16,27) 15 Posłał też Bóg Anioła [hebr. malak] do Jerozolimy, aby ją zniszczyć. A gdy ją niszczył, wejrzał PAN [hebr. JHWH] i użalił się nad tym nieszczęściem i powiedział do Anioła, który niszczył [lud — red., zob. 2 Sm 24:16]: Dosyć już, powstrzymaj rękę. A Anioł PANA [hebr. malak JHWH] stał obok klepiska Ornana Jebusyty. 16 Gdy Dawid podniósł oczy, ujrzał Anioła PANA stojącego między ziemią a niebem, a w jego ręce dobyty miecz wyciągnięty nad Jerozolimą. (…) 27 I PAN rozkazał Aniołowi, by schował swój miecz do pochwy.

czy za króla Ezechiasza, podczas oblężenia Jerozolimy przez Sennacheryba, króla Asyrii:

(2 Krl 19:35) Tej samej nocy Anioł PANA [hebr. malak JHWH] wyszedł i zabił w obozie Asyryjczyków sto osiemdziesiąt pięć tysięcy ludzi. A gdy wstali wcześnie rano, oto wszędzie było pełno trupów.

(2 Krn 32:21) I PAN [hebr. JHWH] posłał Anioła [hebr. malak], który wytracił wszystkich dzielnych wojowników, dowódców i naczelników w obozie króla Asyrii. (…)

Anioła z wyciągniętym mieczem napotkamy raz jeszcze w historii wróżbity Balaama, którego Balak, król Moabu, wynajął, aby ten przeklął lud Izraela:

(Lb 22:5–6) 5 I wysłał [Balak — red.] posłańców do Balaama, syna Beora, (…) aby go wezwać tymi słowy: Oto z Egiptu wyszedł lud, który okrył powierzchnię ziemi i stanął naprzeciwko mnie. 6 Dlatego teraz przyjdź, proszę, i przeklnij mi ten lud, (…)

(Lb 22:22–35) 22 I zapłonął gniew Boga, że on [Balaam — red.] poszedł; i stanął Anioł PANA [hebr. malak JHWH] na drodze jako przeciwnik. On zaś jechał na swojej oślicy (…) 23 A gdy oślica zobaczyła Anioła PANA stojącego na drodze z obnażonym mieczem w ręku, zboczyła z drogi i poszła w pole. (…) 24 Wtedy Anioł PANA stanął na ścieżce między winnicami, (…) 25 A gdy oślica zobaczyła Anioła PANA, przyparła do muru i przygniotła do niego nogę Balaama; (…) 26 Potem Anioł PANA poszedł dalej i stanął w ciasnym miejscu, gdzie nie można go było wyminąć (…) 27 A gdy oślica zobaczyła Anioła PANA, padła pod Balaamem. (…) 31 Wówczas PAN [hebr. JHWH] otworzył oczy Balaama i zobaczył Anioła PANA stojącego na drodze z obnażonym mieczem w ręku; i pochylił się, i upadł na twarz. 32 A Anioł PANA powiedział do niego: (…) Oto wyszedłem, by się tobie sprzeciwić, bo twoja droga jest przewrotna przede mną; 33 A oślica widziała mnie i ustępowała przede mną trzy razy; gdyby nie ustąpiła przede mną, już bym cię teraz zabił, a ją pozostawił przy życiu. 34 Balaam powiedział więc do Anioła PANA: Zgrzeszyłem, bo nie wiedziałem, że stanąłeś naprzeciwko mnie na drodze; dlatego teraz, jeśli to ci się nie podoba, zawrócę. 35 Lecz Anioł PANA powiedział do Balaama: Jedź z tymi ludźmi, ale będziesz mówił tylko to, co tobie powiem. (…)

Historia Balaama jest dość trudna i na pierwszy rzut oka wydaje się nielogiczna, więc nie będziemy jej tu dokładniej rozważać — jeżeli chcesz ją w całości prześledzić, zajrzyj do Księgi Liczb (rozdziały 22–24 i 31), Powtórzonego Prawa (23), Jozuego (13 i 24), Nehemiasza (13), Micheasza (6), Drugiego Listu Piotra (2), Listu Judy (11) i Apokalipsy (2). Wróćmy zatem do anioła, który tym razem pojawił się „jako przeciwnik” (hebr. lesatan) wynajętego wróżbity. Jak zapewne zauważyłeś, żadnego dokładniejszego opisu wyglądu tego anioła nie ma, poza informacją o tym, że trzymał w ręku miecz…

Przy okazji pozwolę sobie na dygresję: zastanawiałeś się kiedykolwiek dlaczego zwierzęta czasem zachowują się zupełnie nieprzewidywalnie? Oczywiście, jak sądzę, większość z tych „dziwnych” dla nas zachowań wynika z tego, że mają lepszy wzrok, słuch, czy węch od ludzi, ale może też czasem widzą rzeczy ze świata duchowego, które powodują u nich atak strachu albo agresji. Biblia w każdym razie mówi, że jest taka możliwość.

* * *
Zacytowane wyżej fragmenty Pisma Świętego oraz analiza językowa, pozwalają na następujące wnioski:

Słowo „anioł” jest tłumaczeniem hebrajskiego słowa malak, które pochodzi od trzyliterowego rdzenia L’K (lamed-alef-kaf) oznaczającego „wysłać z wiadomością lub misją”. Natomiast prefix Ma (mem+a) oznacza odczasownikowy rzeczownik instrumentalny określający narzędzie, za pomocą którego dana czynność jest realizowana. Zatem hebrajskie malak to osoba służąca jako „nośnik” wiadomości, czyli posłaniec. Znaczenie zawarte w samym słowie malak to tylko i wyłącznie „bycie posyłanym”. W konsekwencji posłaniec, jako „narzędzie”, w pewnym sensie zatraca swoją osobowość, „znika” pod znaczeniem misji, którą realizuje i osobowością zleceniodawcy. Szczególnie jest to widoczne w wersetach, w których występuje zwrot „Anioł PANA” (więcej o tym bedzie w ostatniej części atykułu).

W tekście Biblii słowo malak występuje 213 razy, z czego tylko 110 razy odnosi się do istot, które nie są ludźmi. W pozostałych przypadkach oznacza zwykłych ludzi - posłańców, tak jak w tym fragmencie:

(Rdz 32:3–4) 3 Potem Jakub wysłał przed sobą posłańców [hebr. malakim] do swego brata Ezawa, do ziemi Seir, do krainy Edomu. 4 I rozkazał im: Tak powiecie do mego pana Ezawa: To mówi twój sługa Jakub: (…)

Tak więc „anioł” oznacza kogoś posłanego z wiadomością lub jakimś zadaniem. Przy tym istotne jest, że anioł oznacza posłańca nie będącego ze swojej natury człowiekiem, ale istotą duchową, która jednak może pojawiać się na ziemi w postaci ludzkiej, a kiedy to czyni, jest to zawsze postać mężczyzny.

(część 2 tutaj)

Ilustracja pochodzi z: The Illuminated Bible, containing the Old and New Testaments, translated out of the original tongues, and with the former translations diligently compared and revised . . . embellished with sixteen hundred historical engravings by J. A. Adams, more than fourteen hundred of which of which are from original designs by J. G. Chapman. New-York, Harper & Brothers, Publishers, 82 Cliff-Street, 1846.
Wszystkie cytaty (chyba, że zaznaczono inaczej) pochodzą z tzw. Uwspółcześnionej Biblii Gdańskiej (2017). Pismo Święte. Stary i Nowy Testament, pilnie i wiernie przetłumaczone w 1632 roku z języka greckiego i hebrajskiego na język polski z uwspółcześnioną gramatyką i uaktualnionym słownictwem. Toruń: Fundacja Wrota Nadziei.
Ewentualne odstępstwa od opublikowanego w UBG tekstu są niezamierzone i są jedynie wynikiem pomyłek podczas kopiowania lub redakcji tekstu w wersji elektronicznej.

Czytaj całość Dodaj komentarz